|
Okuyucu
|
ABD ve Çin arasında büyük bir rekabet var. Çin’in nüfuz alanı sürekli genişliyor, güçleniyor. Bir Kuşak Bir Yol İnisiyatifi (BRI) büyük bir proje. Önce bu projenin jeostratejik değerini açıklamamız gerekiyor. İkinci olarak ekonomik ve politik açılardan gerçekleşenleri ve beklentileri açıklamamız gerekiyor. Bütün bu açıklamaların küresel manada etkilerini değerlendireceğiz.
Soğuk Savaş’a etki eden teorilerden biri Halford Mackinder’e, Nicholas John Spykman’a ve Alfred Thayer Mahan’dır. Bu üç strateji teorisi de 2013 yılında dünyaya Çin tarafından duyurulan Bir Kuşak Bir Yol İnisiyatifi başta olmak üzere genişleme ve büyüme ve güçlenme uygulamalarında karşımıza çıkmaktadır.
Mackinder’in tezi, “Kim Doğu Avrupa’ya hükmederse Kalpgâh’a hâkim olur, kim Kalpgâh’a hâkim olursa Dünya Adası’na hükmeder, kim Dünya Adası’na hükmederse dünyaya hâkim olur,” şeklindedir. Burada sözü edilen Kalpgâh, Baltık, Doğu Avrupa, Tuna, Çin’e uzanan geniş kara parçası, Dünya Adası ise Avrasya ve Afrika’dır. Spykman bu teze karşılık, “Eğer eski dünyanın güç siyaseti için bir slogan gerekiyorsa bu, kim Kenar Kuşak’a (Rimland) hükmederse Avrasya’ya hâkim olur, kim Avrasya’ya hâkim olursa dünyanın kaderini kontrol eder,” der. Mahan ise “Denizi kontrol edenlerin dünyayı kontrol edebileceğini,” düşünüyordu.
Tarihte bu stratejistlerin tezlerini bütünüyle gerçekleştiren bir güç olmadı. Bakalım Çin bunu başarabilecek mi?
Bugün Çin liderlerinin attıkları adımlar bu üç stratejistin teorisini kullanırcasına gelişmektedir. Çin, yeni açılan Arktik Bölge Kuzey Deniz Rotası yoluyla (Deniz İpek Yolu), ortada kara yoluyla (Kara İpek Yolu) ve güneyde Hint-Asya deniz yolu (Deniz İpek Yolu) ile üç koldan Avrasya’yı kat etmekte, çevrelemekte, kuşatmakta, denizleri kullanmakta, uzay platformlarıyla takip ve kontrol etmekte, nihayetinde Avrupa ve Afrika’ya ulaşmaktadır.
Hatırlatayım, eski liderlerden Deng Xiaoping, Büyük Bir Uluslararası Dolaşım Stratejisi’ni benimsemişti. Ancak 2008-09 küresel mali krizi, ihracata dayalı modelin kırılganlığını ortaya çıkardığından ve politika yapıcıları,büyümeyi iç talebe yönelik yeniden dengelemeye teşvik ettiğinden sekteye uğramıştı.
Çin’in 2015 yılında ortaya attığı “Made in China 2025” (MIC2025) projesi var ve bu proje sürmektedir. MIC2025’in hedeflerinden biri yerel temel malzeme içeriğini 2020’ye kadar yüzde 40’a, 2025’e kadar yüzde 70’e çıkarmak yer almaktadır. MIC2025’in öne sürdüğü endüstri yarı iletkenlerdir. Bunun ayrılmaz bir parçası olan diğer endüstriler arasında havacılık, biyoteknoloji, bilgi teknolojisi, akıllı üretim, denizcilik mühendisliği, gelişmiş demiryolu, elektrikli araçlar, elektrikli ekipman, yeni malzemeler, biyotıp, tarım makineleri ve ekipmanları, ilaç ve robotik imalatı, gibi alanlar vardır.
Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri ve Devlet Başkanı Xi Jinping’in ilk kez Mayıs 2020’de parti toplantısında “İkili Dolaşım” (Dual Circulation) ismini verdiği ekonomik stratejisini açıklamıştı. Bir değişiklik olmazsa 2021başlarında parlamento oturumunda açıklanacak olan İkili Dolaşım Stratejisi, hükümetin XIV. Beş Yıllık Planı (2021-2025) için ana çerçeve olacak.
Xi’nin strateji şöyle: Çin ekonomideki yeniliklerle ve iyileştirmelerle desteklenen büyüme için esas olarak “iç dolaşım” (yerel üretim, dağıtım ve tüketim döngüsü) önemseniyor. Bu iç dolaşım, “dış dolaşım” tarafından destekleniyor.
İç dolaşımı yeniden başlatmak için Çin’in hane halkı gelirlerini ve tüketimini artırması gerekiyor. Kilit nokta, Çin’in orta sınıfını genişletmek için milyonlarca göçmen işçiyi şehir sakinlerine dönüştürmek için devam eden kentleşme programıdır. Çin nüfusunun yaklaşık yüzde 60’ı kentsel alanlarda yaşamaktadır. Çin halihazırda 1,4 milyar nüfusla hiper ölçekte bir tüketici pazarına sahiptir. Hızla büyüyen orta sınıfı (en az 400 milyondan fazla)Çin ekonomisine güç katacaktır.
Çin, yabancı şirketlerin yardımlarıyla, dünyadaki en eksiksiz üretim tedarik zincirlerine sahiptir. Ancak ABD ile yaşanan gerilim sorun yarattı. Çin’in üretim ve satışı büyük ölçüde yarı iletkenler gibi yüksek teknolojili ürünlere dayanmaktadır. ABD’nin engellemeleri Çin’in yerel tedarik zincirlerini güvence altına alma çabalarını öne çıkardı, yerel yeniliği teşvik etmeye zorladılar.
Xi’nin İkili Dolaşım Stratejisi kapsamında, teknolojik yenilikleri artırmak ve Çinli firmaları küresel değer zincirinde yukarı çekmek, Çin’in kendi içinde büyüyen şirketlerini küreselleşmenin anahtarı yapmak, hane halkı gelirlerini artırmak ve karşılığında iç talebi canlandırmak hedefleniyor. Çin, tedarik zinciri güvenliğini güçlendirmek ve yüksek kaliteli üretime daha fazla yabancı yatırım çekmek için pazarın daha fazla açılmasını savunmaktadır.
Koronavirüsün ekonomiye etkisi ile dünyada küçülme ve temerrütler görüldü. Bu durum BRI’ın yavaşlamasına sebep olacak mı, konusu henüz tartışılmaktadır. Çin bu durumu aşmak için çaba içerisindedir. ABD ise bu durumu kullanarak Çin’in önünü kesmeyi hesap etmektedir.
BRI adım adım gerçekleşmektedir, bugün yüzden fazla ülke dahildir. Ancak Çin’in genişlemesi ve küresel yatırımları BRI’nın bir dış halkasında da gerçekleşmektedir. Örneğin Çin, Venezuela’ya on milyarlarca ABD doları tutarında kredi açtı. Bir Çinli firma Florida’daki Palm Beach’in 145 mil doğusundaki Freeport’a 3 milyar dolarlık bir konteyner limanı inşa ediyor.
BRI projelerinin Çin’e dolaylı etkisi de olmaktadır. Örneğin Çin’e büyük borcu olan Cibuti karşılık olarak Pekin’e bir askeri üs kazandırmıştır. İslamabad, Pekin’in en önemli BRI projelerinden biri olan Ekonomik Koridor için eksik ödemeler yapmaktadır ve Çin’e stratejik Gwadar’ın kontrolünü vermiştir. ABD’deki Freeport projesi se başlı başına değerlidir, Çin bir tür deniz üssü kazandırmaktadır.
Kuzey Deniz Rotası yeni bir konudur. 2018 ve 2020 mukayese edildiğinde bu bölgeden deniz trafiği yüzde 63,5 artış göstermiştir. Çin’den Avrupa’ya yapılan deniz ticareti düşünülürse bu yol Süveyş Kanalı’nı geçenlere göre 10 günlük avantaj sunmaktadır. Nerdeyse demiryolunun hızıyla ticaret yapma imkânı kazanılmaktadır. Ancak henüz güçlükler açılmadı. Konteyner gemileri için henüz bazı tahditler vardır.
Çin ekonomik büyümeyi ağırlıklı olarak Deng Xiaoping zamanından bu yana sürdürmektedir. Xi Jinping döneminde belirlenen projeler gözden geçirilerek geliştirilmektedir. Çin küresel manada nüfuzunu artıracak stratejisini BRI ile belirginleştirmiştir. Bu durum ABD ile rekabette önemli bir sorun sahası konumundadır. Ayrıca Avrupa, Brexit’i bitiren İngiltere ve Rusya başta olmak üzere dünyanın geri kalanı kendileri açısından ekonomik ve politik açılardan konumlanmak bakımından hem Çin’i izlemek hem de ABD-Çin rekabetinin etkilerini tartmak durumunda kalmaktadır.
NOT: Fikri mülkiyet hakları gereği bu bilgileri referans vererek kullanabilirsiniz.
Gürsel Tokmakoğlu