ABD Başkanı Donald Trump’ın davetlisi olan Cumhurbaşkanı Erdoğan 13 Kasım 2019’da Beyaz Saray’daydı. Bu ziyaretin kapsamında hatırlanması gerekenler neler, bir göz atalım.
Başlıktaki soruyu özellikle seçtim, belli kesimler tarafından konuşulan bu! Ülkemizde, Türkiye yüzünü Çin’e, Rusya’ya, Avrupa’ya, Amerika’ya veya Batı’ya, Doğu’ya dönmeli gibi, bir yön tarif ederek açıklayanlar var. Türkiye’nin yolu belli, diyen yok mu? Önce şu sorulara cevap bulunmalı, şeklinde bir yaklaşımı öne sürülüyor mu? Neden kendimizi bir yere adresleyelim ki, gelişmeler bizi ne taraf götürürse orası doğrudur, fikrini savunanlar kimler?
Eğer jeopolitik ve jeostratejik meseleler üzerine yeterince düşünce üretilemiyorsa, uygulamada başarılı olmak, öne geçmek ve kazanmak da mümkün olmuyor. Çünkü önde giden ile ilerleyen arasındaki makas sürekli açıldığından takip giderek güçleşiyor. Zaman içinde bu bir kopuş haline dönüşüyor. Bugünkü güç üreten dinamik parametreler hakkında tartışacağız. Bu alanda akla gelebilecek parametreler içinde gelişmelere bağlı olarak bir seçki yapma ihtiyacımız var. Genelde ifade edilenler ve çokça bilinenler şurada dursun, bugünün öne çıkan dinamik parametreleri küreselleşme, ekonomi, çevre, nükleer, enerji, uzay, teknoloji, silah, diplomasi, iletişim ve insandır. Başka bir açıdan bu dinamik güç parametreleri aynı zamanda çatışmanın da konusudur. İşte bu dinamik parametreler güç unsurlarına etki ederek temel ayrımları işaret etmektedir.
Bugün Putin’den G7’yi işaret eden çok çarpıcı bir açıklama geldi. Çin, Hindistan ve Türkiye’den söz etti. Asıl yapmak istediği belki de Batı kaynaklı mevcut yapıları Asya-Pasifik alandaki ülkelere tartıştırmak idi. Bakın neler yaşandı?
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Sivas’ta nükleer başlıklı füzelerle ilgili söyledikleri üzerinde durmak gerekiyor. Ay sonuna doğru (25-27 Eylül 2019) Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda (BMGK) dünyaya seslenecek olan Cumhurbaşkanı Erdoğan daha önce çok çarpıcı bir konuşma yapacağının sinyallerini vermişti. Sivas’taki bu sürpriz nükleer vurgusu ister istemez akla BMGK konuşmasının tasarlandığını gösterir niteliktedir. Türkiye için nükleer silah konusu henüz bir niyet beyanıdır. Bir yerde de Cumhurbaşkanı nabız yoklarken, diğer yandan hem kurumsal yapısıyla BM’yi hem de elinin altında nükleer silah tetiği olan ülkelerin yöneticilerine, “Bu adil değil!” demek istiyor, daha doğrusu, “Eşitlikten ve adaletten söz ediyorsanız, bu şartlarda size kimse inanmaz,” diyor.
ABD ile Suriye konusunda sürdürülen mücadele tam bir Gri Bölge konusu ile açıklanabilir türdendir. O halde bu kavramı daha önce ilgili olmayanlar için kısaca ele alalım. Eğer Suriye sahasında yaşanan Gri Bölge’de ABD ve Türkiye arasında bir güç mücadelesi varsa ve buradaki uygulamaların mukayesesini yapacak olursak, sonuçta ne olur, bunu öngörmeye çalışalım.
Hemen herkes ekonomide yeni bir sistem arayışı olduğu noktasında mutabık. Ancak bu konunun raydan çıkmayı gerektirmeden, rekabetçi ortamın dünyaya başka yükler getirmeden ve yara almadan gerçekleşmesi asıl istenen konu. Haliyle ABD ipleri elinde tutmak istiyor. Belki Çin gibi yeni sayılabilecek ekonomide güçlü aktörler bu durumu fiili güç kullanımıyla zorlayarak değiştirebilir. Elbette küreselci kesimin de planları var. Hatta bunlar ABD iç siyasetine bile etki etmekteler. Bu konuda söylenecek çok şey var. Hayat bütün etkilerini göstererek sürüyor. Teori, pratik, güç odaklarının beklentileri, liderlerin hırsları, karakterleri… Öyleyse konu çok karmaşık, ama böyle! Konuyu sadeleştirebilir miyiz? Güncel konulara bakarak bu arayışın neresindeyiz, bir tespit yapalım. Donald Trump’ın başlattığı savaşın adı ne? Buradan girelim konuya.
ABD için Orta Asya konusunda yeni bir soru işareti var, acaba Kazakistan ne tür bir politika izler? Bu sorunun ortaya çıkma nedenleri belli: Kurucu Devlet Başkanı Nursultan A. Nazarbayev emekli oldu, yenine kendinin de desteklediği Kasım Cömert Tokayev yüzde yetmiş gibi bir oranda da olsa seçilmiş devlet başkanı oldu. İkincisi, Çin ile Kazakistan sınır ve Şangay İşbirliği Teşkilatı (SCO) üyesi, bununla birlikte Serbest Bölge ve Ticaret Anlaşmaları var. Kazakistan’da Çinli, Çin’de ise Kazaklar yaşamakta, sosyo-kültürel bağları var. Diğer önemli bir konu da nükleer bahisle ilgili. INF anlaşması bozuldu. SSCB dağılınca Nazarbayev çok önemli bir karar almıştı, elindeki bütün nükleer cephanelikleri Rusya’ya gönderdi ve ülkesinde bu yönde bir yığınaklanma bulunmamaktaydı. Ama konu bu kadar basit değil. Şimdi gelin bu konulara bir göz atalım.
ABD yeni dünya düzenine uygun çeşitli cephelerde, neredeyse kaotik denebilecek adımlarını peşi sıra atmaktadır. Önden Ticaret Savaşlarını gördük. Siber Savaş sinsice uygulanıyor. Uzay Savaşı hazırlıkları sürüyor. Küresel ve jeostratejik konuların başında yer alan Kitle İmha Silahları (KİS) ve özel olarak işaret edilen nükleer tehdit başlığı, bu kaotik düzenlemelerin içinde yer almaktadır. Bu düzenleme ifadesi neredeyse bir paradoks yaratır niteliktedir. Orta-menzilli Nükleer Kuvvetler Antlaşması (INF) 2 Ağustos 2019 tarihi itibarıyla bitmiştir. Peşinden Şubat 2021’de Stratejik Silahların Azaltılması Antlaşması (START) sona erecektir. Bütün bunlar cevaplanması gereken yeni soru işaretlerinin de nedenidir.
Bugünlerin jeopolitiğinde hızlı geçen dopdolu gündeme ve baş döndürücü geçişlerin kapsamına baktığımızda, Immanuel Wallerstein’in Dünya Savaşları’nın gerçekleştiği şartları açıklarken, tarihsel perspektifte konunun algılanmasına yarayacak, “zaman ve mekân sıkışması” tarifini hatırlamaktayız. Yarının nasıl olacağı ve alevin nereden yükseleceğini tahmin etmenin mümkün olmadığı bir süreci yaşıyoruz.
