İstanbul, Dolmabahçe’de Ukrayna ve Rusya Savaşı’nın durdurulması, bir ateşkese gidilmesi ve kalıcı barışın sağlanmasıyla ilgili olarak Türkiye’nin olumlu ve yapıcı çalışmaları sürdürülüyor. Önce 10 Mart’ta Antalya’da her iki ülke Dışişleri Bakanları Kuleba ve Lavrov buluşturulmuş idi. Peşinden Türk Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu her iki tarafa yerinde ziyaret gerçekleştirdi, bu İstanbul görüşmesi çağrısı yapıldı ve kabul gördü. Bugün (29 Mart) ilk görüşme olumlu bir sonuçla tamamlandı. Türk Dışişleri Bakanlığı açıkladı, yarın (30 Mart) görüşme yapılmayacak. Görüşmeler başka biçimde ve tarihte hazırlık yapıldıktan sonra devam edebilir. Ancak Ukrayna’da savaş, Batı’dan ise Rusya’ya yaptırımlar devam ediyor. Bugünkü gelişmelere ve anlamına bakalım.
Ukrayna ve Rusya İstanbul Görüşmesi (29 Mart)
Çavuşoğlu şöyle söyledi: “En anlamlı ilerleme bugün oldu, yakınlaşma arttı, ateşkes önceliklidir, kalıcı siyasi formül gerekiyor, bugün mesafe kat edildi, uzlaşı için ortak anlayış var. Bu teknik çalışmalar sonrası Dışişleri Bakanları, sonra her iki ülke Cumhurbaşkanı masaya oturabilir. İnsani yardım ve tahliyeler için koridoraçılması, vs. konular konuşuldu.”
Ukrayna’nın Rus tarafına sunduğu önerilerde temelde üç konu başlığı var: Genel Hususlar; Askeri ve Diplomatik Manevra; Güvenlik; Toprak (Kırım ve Donbass); İnsani Koridor.
Genel Hususlar
Ukrayna delegasyonunun ifadesine göre, “Rus tarafı yapıcıydı, Ukrayna tekliflerini verdi, Rusya bunlara cevap verecek.”
Rusya delegasyonu, “bir liderler görüşmesi için gerekli temel oluşturulmalı, tekliflere cevap vereceğiz, detaylara çalışılacak, anlaşma olursa barış mümkün olabilir,” dedi.
Askeri ve Diplomatik Manevra
Rusya Savunma Bakan Yardımcısı şöyle söyledi: “Görüşmeler yapıcı, Rusya Kiev ve Chernihiv bölgelerinde askeri operasyonları azaltılacak.”
Bu konudaki değerlendirmem şöyledir: Daha önce ifade etmiştim, Rusya’nın Kiev yakınlarında değişen harekât stratejisine dayalı olan operatif değişikliklere gittiği, bu nedenle bölgedeki bazı Rus kuvvetlerinin geri çekildiğini bilmekteyim. Rusya’nın Ukrayna’nın Başkenti Kiev ve bunun kuzey-doğusundaki Chernihiv’de işaret ettiği harekâtı yavaşlatma konusu askeri strateji değişikliklerine bağlı bir manevrayken, Rusya bunu İstanbul görüşmelerinde diplomatik manevra olarak da kullandı.
Çizdiğim muhtemel Rusya’nın Kiev ve Chernihiv tertiplenmesi aşağıdadır:
Güvenlik
Ukrayna, eğer gerekli güvenlik garantileri verilirse (burada NATO konusu bulunmaktadır) ve Avrupa Birliği (AB) üyeliğinin önü açılırsa, nötr bir ülke olacak.
Ukrayna’nın tekliflerine devam edelim. Garantör ülkeler olacak (garantör 8 ülke olabilir ve burada Türkiye yer alabilir). Ukrayna AB’ye girmesini Rusya ile görüşmeyecek. Ukrayna NATO’ya girmeyecek. Ancak Ukrayna NATO’dan yeni bir güvenlik garantisi istedi. Ukrayna tekliflerinde NATO’nun 5. Maddesi kapsamında bir garantörlük teklifi var. Bu teklife “Zelensky modeli” denebilir. Zelensky yeni bir yeni güvenlik sistemi öneriyor. Saldırı/tehdit halinde üç gün içinde garantörlerden ve NATO’dan acil zirve çağrı yapma hakkının olmasınıisteniyor. Eğer sorun çözülmez ise silah dahil, diğer yardımlar devreye girecek, deniyor.
NATO konusundaki değerlendirmem şöyledir: Bu hususu önermeden önce Zelensky NATO’nun görüşünü aldı mı, bilinmiyor. İlk planda bakıldığında NATO bu güvenlik açılımını Ukrayna için yapar ise bundan sonra başka yerler için de yapabilir. Bu durum NATO kurucu şartlarının istenmeyen şekilde değişimine neden olur. NATO bu tür konjonktürel değişikliklerle kurucu maddeleri değiştirmez. Ancak Garantör Devletlerin hepsinin NATO üyesi olması halinde ve Ukrayna Barış Anlaşması’nda Rusya’ya Ek Protokol imzalatılır ise bu olabilir. Bu kez böyle bir konuyu Rusya’nın kabul etmesi söz konusu olmaz. Rusya bu savaşa NATO işin içinde olmasın diye girmişti, unutmayalım. O halde “Zelensky modeli” çalışmaz, diye değerlendirmekteyim.
Toprak
Kırım konusunda referandum önerildi. Ancak bundan önce savaş duracak ve halk yerli yerine gelecek, 1991 statüsündeki yapı ile halk oyu alınacak. Hepsinin öncesinde bu konuda ikili konuşmalara devam edilecek, hazırlık yapılacak. Referandum önerisinde Ukrayna parlamentosunun kararları ile uluslararası hukuk kuralları önde olacak. Barış ortamı olmazsa referandum olmaz!
Ukrayna delegasyonu Donetsk ve Luhansk konusunun Zelensky ve Putin tarafından çözüleceğini bildirdi.
İnsani Koridor
Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu yaptığı açıklamada insani koridor konusunda anlaştıklarını işaret etti.
Alınan bilgilere göre, Ukrayna Başbakan Yardımcısı Iryna Vereshchuk, biri doğrudan kuşatma altındaki Mariupol kentinden olmak üzere, üç adet insani koridor üzerinde Rus tarafıyla anlaşmaya varıldığını açıkladı.
Görüşmenin Kesilmesi
Görüşmenin 30 Mart takvimine neden uyulmadı? Rusya’dan bir açıklama yapılmadı. Yine de Ukrayna taleplerine ilişkin verilecek cevabı hazırlama amacıyla çalışmaların kendilerince yapılacağı düşünülürse, İstanbul’da bu defalık bu görüşme yeterli görülmüş olabilir. Bu çalışma birkaç defa yine video konferansla da yapılabilir.
Diğer yandan, Rusya zaten barış masasında bir görünüyor ve sonra bir hamle yapıp kendi sürecini işletiyor. İstanbul’da da aynısı olmuş olabilir. Putin veya Lavrov delegasyona geri dön emrini vermiş olabilir. Bana bu ihtimal daha fazla yakın geliyor.
Uluslararası Tepkiler
Görüşmelerden sonra Moskova, “karşılıklı güveni artırmak ve daha fazla müzakere için gerekli koşulları yaratmak için Kiev ve Chernihiv yakınlarındaki askeri faaliyetleri büyük ölçüde azaltacağını” söyledi.
Aynı konu üzerine ABD Dışişleri Bakanı Blinken’in açıklaması şöyle: “Size bu açıklamaların doğu ve güney Ukrayna’da bir yönelimi yansıtıp yansıtmadığını veya bunun böyle olup olmadığını söyleyemeyeceğini söyleyemem, Rusya’nın saptırmaya ve aldatmaya çalıştığı bir araçtır.”
Ukrayna ve Rusya ateşkesi konusunda Reuters haber ajansı İngiltere Başbakanı Johnson’ın ifadesini yazdı, şöyle: “Rusya’nın rotasını tamamen değiştirmesini sağlamak için hem ek ekonomik önlemler hem de askeri yardım sağlayarak Putin üzerindeki baskının artırılması gerekiyor.”
Batı ülkelerinden Rusya’ya yaptırımların artması yönünde isteklilikte bir değişiklik olmadı. ABD ve Ortakları temel olarak Rusya’ya güvenmemektedir. Rusya’dan Ukrayna sathında fiili bir geri çekilme olmadıkça, halen devam eden Batı’nın bu bilinen tavrında herhangi bir değişiklik beklememek gerekir.
Genel Değerlendirme
Bugün Jeo Biden’ın tehdidi Dünyaya diye bir yazı yayımladım. Düşünceme göre henüz ABD ve Birleşik Krallık zaten bir barış istemiyor, Rusya’nın daha çok yıpranmasından yana. Bu yazıda Biden’ın Varşova’daki ifadelerini değinlemesine irdeledim. Yanılmayı daha çok isterim!
Böyle bir ortamda Türkiye bölgede istikrar ve barış olsun diye çaba gösteriyor. Ancak bu durumu provoke edecek o kadar çok husus olabilir ki! Yine de insanlıktan yanayız diyelim ve olanları takibe devam edelim.
NOT: Fikri mülkiyet hakları gereği bu bilgileri referans vererek kullanabilirsiniz.
