‘COVID-19 sonrası ne olacak?’ diye soranlar çoğalıyor. Burada konu edilen ne? Pandemiden elde edilen tecrübeyi kullanmak. Burada, ‘Sosyal ve ekonomik yönden mevcut uluslararası sistemi kritik edelim ve sonra tekrar inşa edelim,’ şeklinde bir anlayış var. ‘Henüz erken değil mi?’ diye düşünmeden edemedim doğrusu. Ama bir örnek de var, McKinsey Global Institute. ‘Koronavirüsün ötesinde: Bir sonraki normalin yolu’ başlıklı Kevin Sneader ve Shubham Singhal imzalı makale Mart 2020 tarihli.
Yazarlar dedelerimizi hatırlatarak, onlara ‘Savaş sırasında ne yaptınız?’ sorusunu yönelttikten sonra tavsiyelerde bulunmuşlar. Gayet masumane! Ama henüz kriz devam ederken, Avrupa kan ağlıyorken, ABD’de neredeyse sokaklar Mad Max türü bir sahneye dönüşmekteyken, ‘McKinsey Global Institute neden acele etti?’ diye sormadan edemiyorum. McKinsey Global Institute, ‘Küresel ekonomik düzenin yakın bir şekilde yeniden yapılandırılmasını düşünmek zorundayız,’ diyor.
Hatta, uluslararası sistemden yana muhafazakâr cumhuriyetçi ABD Başkanı Donald Trump, ‘Sinsi bir düşmanla savaşıyoruz, kazanacağız!’ diyorken, bütün dünyaya küresel yaklaşımla yeni düzenin ayak seslerini duyuruyorlar. Hatta, ‘Turmp Kasım 2020 Başkanlık seçimini garantiledi,’ tahminleri yapılıyorken, küresel neo-liberal demokrat Joe Biden’a yeşil ışık yakarcasına bir sürecin fitilinin ateşlendiğini düşünenler de var.
Bu durumda, bu dedelerimizin savaşı mı, bugünün savaşı mı, tam anlayamadan yeni düzenin muhakemesini yapıyoruz!
Yazarlar analizlerini beş başlıkla ele almışlar: Çözmek, Dayanıklılık, Geri Dönüş, Yeniden Canlandırma ve Reform. Arzu edenler yazının orijinalini okuyabilirler. Ben özetleyeceğim ve bazı çıkarımlarda bulunacağım. Makaleye bakıp, ‘Küresel bir sistem için şu ana kadar yapılanları biliyoruz, ama pandemi gibi küresel bir durumda mevcut küresel sistemin yetişemediği alanlar var, buna göre yeniden düzenleme şart,’ gibi bir genel değerlendirme yapabilirim. Bunu maddeler halinde yazayım:
- Politik manada hızlı karar verebilen hükümet ve liderlik sistemleri ihtiyacı.
- Küresel manada Merkez Bankaları Sistemi uygundur.
- GSYİH ve istihdam oranlarının sürekli yüksek tutulması için yeni duruma uygun tedbirler geliştirilmelidir.
- Pandemiler hemen her yüzyılda geldi dahası da gelecek şekilde düşünülmelidir. Buna hazırlıklı olmak gerekir. ABD ve Avrupa bilinen ekonomik bunalımlarda gördüğünü bu gibi pandemi hallerinde bir çeyrek dönemde görmektedir. Dolayısıyla ekonomik dayanıklılık gerekmektedir.
- Şirketlerin hem şoklara hem de rekabetin kalktığı şartlara göre pozisyonunu güçlendiren esnek mali yönetim modellerini uygulaması gerekir. Şirketlerin bu modelinde, kişisel finans ve nüfus hareketlerindeki belirsizlikler göz önünde tutulmalıdır. Kamu ve özel, sektör temsilcileri ve bireyler popülizmden uzak ve birlikte hareket etmek zorundadır. Her türlü baskıya mukavim ekonomik ve sosyal kararlar sürdürülebilirlik bağlamında çözümlenmelidir.
- Görüldüğü üzere krizler anlaşılıp önlem bulunana kadar etkisi hızla yayılmakta ve derinleşmektedir. Ekonomik ve sosyal sistem buna göre önlem alabilecek akıl ve donanımda olmak zorundadır. Yeniden canlanmayı düşünerek hareket etmek, her defasında daha fazla kayıpla başlamak anlamına gelecektir.
- Küresel E-Ticaret artışına göre ekonomiler pozisyon almak zorundadır. Pandemi gibi hallerde zorunlu dönüşümde hangi maliyetler söz konusu olacaksa şimdiden hesaplar buna göre yapılmalıdır. Örneğin fabrikaları kapatmak daha maliyetlidir. Üretimin küresel ticaret mantığına tam uyumu gerekmektedir. Teknolojiler buna göre benimsenmelidir. Sonuçta üretim ve dağıtım zincirleri için teknoloji ve insan kullanımı başka bir gedik açmamalıdır, dolayısıyla istihdama yeni bakış açıları getirilmelidir.
- Halk sağlığı küresel koordinasyonla yönetilmelidir. Kritik sağlık altyapısı, kaynaklar, gereçler, üretim sistemleri küresel zincirleme birbirini destekler halde inşa edilmelidir.
- Ekonomik ve finans sistemleri de bu örnekten hareketle (halk sağlığı gibi) küresel olmalıdır ve küresel yönetilmelidir.
- Bunun gibi eğitim de küresel ve daha çok uzaktan olmalıdır.
- Çalışma şekli evden olacak biçimde düzenlenmelidir.
- Evler buna göre inşa edilmeli ve altyapısı desteklenmelidir.
- Ekonomik ve refah hesaplamaları bu yeni duruma göre hesap edilmelidir.
- Yeni pandemiler için bu tedbirler acil alınmalıdır.
Listelenenler soyut ifadeler. Bunların pratikteki karşılığı nelerdir, gerçekten gerçekleşecek mi, şimdiden kestirmek mümkün değildir. Zira savaş devam ediyor; hem COVID-19 ile hem de sosyo-ekonomik ve politik alanda.
Hatırlatmam gerekiyor, FED sistemi ABD’nin ulusal sistemi değildir. FED tamamen özerktir. Düşünsenize, ABD yönetimine, yani burada Başkana ve Kabinesine, senet karşılığı faizle borç veren bir sistemden bahsetmekteyiz. Bu borç verilen paranın harcanması ve harcatılması gerekiyor. Diğer bütün uluslar ve hükümetleri FED’e dolara ellerini sürdükleri an borçlanıyorlar. Bu sistemi işletmekten sorumlu olan ise ABD Başkanı. Başkan Trump çıktı dedi ki, ‘Sinsi bir savaştayız! Acaba bunun geri planında ne gibi ayrıntılar var? Örneğin küresel sistem bahse konu bu önerilerin ışığında pratikte yeni bir ödeme sistemini mi tedavüle sokacak, faiz uygulamaları mı değişecek, bilmiyoruz.
İşte bizler bütün bu hesapları ve hatta iddiaların doğru olup olmadıklarını da bilmiyoruz, ortada bir koronavirüs alameti var onu alt etmek ve halkımızı korumakla ilgileniyoruz. McKinsey gibi küresel kuruluşlar arada bir bize savaşı hatırlatıyor olsalar da biz işimize bakalım, bu hayati meseleyi çözelim!
Gürsel Tokmakoğlu
