Dün öğle saatlerinde İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve Dışişleri Bakanı Hüseyin Amirabdullahian’ın içinde olduğu bir helikopter, Azerbaycan sınırında İlham Aliyev ile açılışı yapılan barajların töreninden sonra dönüşte kötü hava şartlarında düştü ve sadece İran değil, herkes şokta. Enkazı Türkiye’den kalkan Akıncı İHA buldu. Ben bir havacı olarak burada kendi açımdan bazı hususlara değineceğim.
Aksiyonu bol bir coğrafyadayız. Eğer Türkiye olmasaymış bu halklar ne yapacakmış? Savaşlar, istilalar, terör, suikastlar, vs… Belki başka coğrafyalarda birkaç asırda görülebilecek cinsten olaylar burada bir-iki yılda defalarca yaşanabiliyor.
Düşünsenize, İran, öyle veya böyle, bir süre de olsa Cumhurbaşkanını kaybetti. Eğer Türkiye olmasaydı cenazeleri belki bulamayacaklardı. Belki bulacaklardı ama onlara kurda kuşa yem vaziyette ulaşılabilceklerdi… Neticede, bunu da görmedik demeyin! Oldu, yaşandı…
Bana ilk sorduklarında, bu hava ve arazi koşullarında neden bu riski aldılar ki, diye cevap verdim. Havacılık teknik bir konudur, disiplin işidir, böylesi bir risk alınmaz. Ama ne oldu da helikopter çakıldı? Örneğin planlama safhasında durum bellidir. Hava kötüyse dersiniz ki, sayın Cumhurbaşkanım uçamayız. Bu kadar!
Ama görünen o ki helikopter de kötü. Neden? Bu arazi ve hava şartlarında Cumhurbaşkanlığı seyahati için gerekli donanımlara sahip değil. İran’ın başka helikopteri mi yok? Ordunun envanterinde Rus tipi iyi helikopterler var. Ordu vermiyor mu, kiralasınlar o zaman… Ama demek ki idari sistem farklı ve asıl sorun burada.
Burada Silahlı Kuvvetler ile Cumhurbaşkanlığı makamlarının durumunu iyi anlamamız gerekiyor, eşitler. Aslında silahlı Kuvvetlerde sert güç mevcut dersek başka yönüyle de sorun var diyebiliriz. Ülke Dini Lidere (Hamaney) bağlı olan eşit düzeydeki Cumhurbaşkanlığı, Yargı, Parlamento, Güvenlik Konseyi, Silahlı Kuvvetlerden müteşekkil.
Neden Cumhurbaşkanına MI-171 tahsis edilemiyor? Şah Rıza Pehlevi’den kalma Bell-212 ile kısıtlı seyahat imkanı var. Hani diyelim Tahran içinde bir noktadan diğer noktaya hızlı ulaşmak istiyorsunuz bu tercih edilebilir. Ancak envanterinizde MI-171 gibi bir helikopter var ve ambargo spekülasyonuna da gerek olmuyor. Kaldı ki çok uzak mesafelere değişik hava şartlarında ve hızlı ulaşım istiyorsanız Bell tipi klasik ve zayıf bir helikopter uygun değil. Üstelik İran’ın elindekiler eski, modifikasyon yapılmamış halde, modern seyrüsefer imkanları yok, en son üretilenlerden olsa kabul edilebilir.
Neden bu yolcu birlikteliği, rota, planlama, zorlama, risk alma, bu helikopter?… Bu soruları sormaya devam edeceğiz.
Bu öyle ilk söylendiği gibi sert iniş değil, çarpmadır. Tabi ne densin, onlar da helikopterin akıbetini bilmiyorlardı. Vahim durum buydu: Bilmemek! Havacılıkta bu nasıl olur? Kamuoyuna bir şeyler söylediler, enkazı aramaya devam ettiler. Enkazı görünce belli oluyor, helikopter dağılmış. Yolcu ve mürettebat büyük olasılıkla çarpma anında veya kısa zaman sonra ölmüşler. İran arama kurtarmayı bilmiyor ve yetenekleri çok kısıtlı. Maalesef bu cesetler gece boyu oradaydı.
Enkazda bulunan 9 cesete ait isimler ve diğer bilgileri net açıklanırsa doğrulayabileceğiz, ama ilk ifade edildiği kadarıyla şöyle: Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Dışişleri Bakanı Hüseyin Amirabdullahian, Doğu Azerbaycan Valisi Malek Rahmati, Doğu Azerbaycan Cuma Namazı İmamı Muhammed Ali Ale-Hashem, pilot, yardımcı pilot ve yaklaşık 3 isim daha (birinin adı Kuruçev), birlikte hayatını kaybetti.
Bir spekülasyon konusu kaza mı, yoksa sabotaj mı? Ben buna çok defa sorduklarında kaza dedim. Ancak öyle zayıflıklar var ki her şey bir kaza için kırılganlık yaratmakta. Bu durumu size açıklayayım. İran’daki Cumhurbaşkanı Reisi’nin helikopterinin yere sert biçimde vurduğu, kuyruk gibi ana parçaların koptuğu, ana gövdenin yerde vuruşla alev aldığı anlaşılıyor. Bu noktaya nasıl gelindi? Helikopterde takat kaybı oluyor ve alçalıyor. Alçalma ile birlikte kötü hava durumundan dolayı görerek şartlar kaybolabilir ve hatta frekans bozulması meydana gelebilir. Bu istenmeyen durumdur. Ancak arıza gibi bir sebep, bu istenmeyen durumu yaratabilir. Eğer en kritik zamanda pilot bir karar için durumu değerlendirse ve araziye acil iniş teşebbüsü olsa, birkaç km ileride arazi düzeliyor, öncelikle bu düşünülür. Neticede yere çarpma söz konu oluyor.
Daha başa gidelim. Kalkışta görüş 3-5 km. Rotada yani dağ-vadi silsilesinde görüş çok düşük. Bu tip bir helikopterin görerek uçması gerekiyor. Bu model böyle gerektiriyor ki bu durumda herhangi bir pilotun ilk yapacağı irtifa almaktır. İrtifa 3 bin metrenin (9-10 bin feet civarı) üstüne çıkmayı gerektirir. Bunu için helikopterdeki takatın verimliliğini hesaba katmak gerekir. Helikopter çift motorlu, ama acaba yüksek irtifaya tırmanma ve uçmaya engel neydi, bunu bilmemiz gerekir. Bunun için kaza sonu bütün teknik incelemelerin eksiksiz yapılması şarttır. Ancak görüldü ki enkaza herkes girdi, deliller ne durumda bilemiyoruz.
Eğer 3 helikopterden biri, yani Reisi’nin bulunduğu 2 numaralı olan, takat kaybına maruz kaldı ise diğerleri, 1 ve 3 numaralı olanlar, irtifada ve olması gereken seviyededir. Yere vuran ise irtifa kaybına maruzdur ki kaza da burada gerçekleşir. O halde konu kazayı göstermektedir. Diğer bir çok olasılığı bu teknik sebeplere ekleyebilirsiniz.
İran’da Cumhurbaşkanı Reisi’nin helikopter enkazını Türk Akıncı İHA (TİHA) tespit etti. Karadan bölgeye ulaşan İran Kızılayı enkaza ulaştı.
Akıncı TİHA İran’da Reisi’nin düşen helikopterini buldu ve dünya tarihine geçen bir görevi gerçekleştirdi. Bu aynı zamanda, Türk Dışişleri Bakanlığı çin çok büyük bir başarı, güven ve yine tarihi bir olaya sebeptir. Tahran’ın sadece Türkiye’ye itimat etmesi gurur vericidir. Böyle bir “Cumhurbaşkanımı bulamıyorum” türü konu da olacak bir şey değildir ve bir ülke için zor bir durumdur. Ama Türkiye zor zamanlarında komşularının yanında bir dost ülkedir.
Akıncı konusu İran ve Türk heyetlerince konuşuluyor. TİHA’nın silahlı olmamasına karar veriliyor. Batman’dan Taktik İHA kalkıyor ve 7.5 saatlik görevini yapıyor. Bölgede normalde 40 bin feet civarı uçuyor. Fakat aramayı başarıyla yapabilmek adına alçak irtifaya iniyor ki bu yaklaşık 10 bin feet civarı. Bu irtifalar aynı zamanda risk alınan, dağların arasında kalmayı göze almayı gerektiren durumdur.
Akıncı İHA yüksek irtifadan bölge araması yaptı ve görevini başarıyla gerçekleştirdi. Türk Drone kabiliyeti daha önce savaş alanlarında oyun değiştirici olarak kendini ispat etmişti. Bu kez uluslararası bir coğrafyada yardım amaçlı gidilen bir görevde Arama Kurtarma (SAR) yönüyle başarı elde etti. Türkiye’de bu kabiliyet haklı gurur kaynağı.
Cenazeler alındı. Resmi yas ilan edildi… En önemli konu ne biliyor musunuz? Helikopterde teknik araştırmanın yapılması. Eğer burada bir zaaf veya örtme olursa, durum pek iyi gelişmeyecek.
Benim bu olayla birlikte bazı tespitlerim oldu, sıralayayım:
- İran’ın havacılık nosyonu kaybolmuş ve gayet zayıf. Havacılık bir kültürdür, disiplindir.
- İran, füze çeşitleri ile kamikaze Drone imaliyle havacılık yapıyorum diyorsa, bu yeterli değil. Zaten sonuç ortada.
- İran’ın kritik şartlarda bir arama-kurtarma yeteneğinin olmaması büyük eksiklik. ICAO ne diyecek bilmiyorum.
- Tahran çaresiz kaldı ve hem sessiz hem de çelişkili hallerle iyi görüntü vermedi. Neyse ki Türkiye’den açık kalplilikle yardım istedi. Aslında bu tür olaylarda dış destek almamaya gayret edilir. Türk Akıncı İHA enkazın yerini gösterdi.
- Enkazdaki teknik çalışma önemli, bu bağımsız teşkilat tarafından yapılmalı. Sorun da bu, İran bu konuda şeffaf olmaz. Neticeyi kendine göre açıklar.
- Son söz: Helikopter sert iniş yapmadı ama İran bu dönemden sonra politikada sert olacak mı, yaşayarak göreceğiz.
