Sıradan ve Mükemmel

Bu makalede sizlere insan zihni içerisindeki tarif veya algı ile gerçeğe ilişkin olanın farkını açıklayacağım. Ele alacağım temalar sıradancılık, mükemmelcilik ve gerçeklik ötesi hakkındadır. Başta soralım, karşılaştığınız şey gerçek mi, yoksa gerçek ötesi mi?

İngilizcede vasat kabiliyettekilere “mediocre” derler, bunlar “sıradan” olanlardır. “Sıradanlık” ise “mediocrity“demektir. Bunu tersi mükemmelliktir veya üstünlüktür (excellence).

Bunun bir “sıradancılık“ felsefesi de var. Bu sıradancı felsefenin özü şu şekildedir: Bir fenomeni ele alın, bununla ilgili fikirlerinizi, ileri süreceğiniz tezlerinizi ifadeye başlarken, onun çok özel, ayrıcalıklı, istisnai ve hatta çok üstün olduğunu varsaymak yerine, en başından onun sıradanlığı varsaymayı seçiyorsunuz.

Basitçe mükemmelcilik, örneğin seyretmeye, araştırmaya, anlamaya doyamadığınız bir şeydir. Karşılaşılan şeyin nitelikleri, özellikleri, yetenekleri o denli hayranlık uyandıran veya tam tersine dehşet verici, kudretli olandır ki, peşinden gidersiniz, kendinizi alamazsınız. Ancak bu mükemmelcilik konusu yanlış veya tek taraflı yorumlanmasın, burada her şey doğru ve gerçek demek değildir. Bir şeye veya fenomene (olay, vakıa) yüklenen anlam gerçek dışı da olabilir. Mükelmellik inanışla da o şeye veya fenomene atfediliyor olabilir.

Seneca’nın meşhur bir sözü var: “Mükemmellik, bir düşman olmadan yok olur.” 

Mükemmel olan usta ellerden çıkar, özenle, detaylı bir şekilde tasarlanır ve imal edilir. Sanatta, edebiyatta bunun yansımalarını görebilirsiniz. Bu daha çok doğada vardır. Ancak bir gerçeğin mükemmel veya çok sıra dışı, kudretli olduğuna dair kanaatinizin olması demek, o sizi şaşırtacak derecede olan şeye hayranlık duymak veya gücü altında eğilmek demek, asla onun doğal, gerçek ve açıklanabilir olduğunu ortadan kaldırmaz.

Gelelim kültürlere. Bazı kültürler fazlaca mucizelere, doğaüstü oluşumlara, hatta varlıklara inanıyor olabilirler. (Bunlar mükemmellikle açıklananlar olabilir.) Bu kültüre mensup olanlar ile sıradancılar birbirinden ayrılırlar. Biri karşılaştığı olaya veya kişisel kabiliyete aşırı anlam yüklerken, sıradancılar aynı konuya sıradan bir yaklaşım gösterir, bu çok normal, gerçek, olağan der.

Bu kültürlere örnekler verelim. Örneğin Afrika’daki kabilelerin göksel olaylara verdiği anlamlar yönüyle bir mukayese yapalım. Gelişmiş bir ülkedeki astronomi bilimi ile açıklanan sıradan (basit) bir gök olayı, bu kabile tarafından çok abartılarak, mucizevi şekilde anlatılıyor olabilir.

Başka örnek, bazı dinlerde bazı olaylar üzerine çok anlam yüklenerek anlatılması ve buna inanılması söz konusuyken, sıradancıların açıklamasında açıklanabilen türden bir normal hadisedir.

Politikada da bu sıradan veya karşısındaki tez geçerlidir. Bazı ülkelerde bazı ideolojilere, inançlara, politik taraflara ve hatta bunları temsil eden liderlere aşırı bir anlam yükleniyorken, başka ülkelerde bu sadece sıradan bir politika konusudur.

İşte burada bir ikilemden bahsetmekte yarar var. Gelişmiş kültürlerde vasat olanı tarif etme biçimleri ile daha az gelişmişlerinki çok farklı kutuplarda gösterilebilir. Halbuki vasat, sıradan, normal olan herkesçe aynı olmalıdır, ama bu konu bazen belli çevrelerce kullanılıyor dahi olabilir. İkilem, günlük yaşamda karşılaşılanları veya etkisi büyük olsa bile tarifi kolay olan meseleleri içerebilir. Eğer sebep-sonucu çok belirgin olduğundan dolayı kolaylıkla açıklanması gereken bir vakıa, o kültür tarafından çok bilinmezmiş gibi düşünülüyorsa, işin içinden çıkılmaz bir hal meydana geliyor olabilir.

Dahası, zannetmekle ilgilidir. Bazı şeylere öyle anlam yüklenir ki, buna zannedilen şey demek daha doğru olur, ona duyulan hayranlık aslında tamamıyla bir zihinsel üründür, var olup olmadığı çok önemli olmayan türdendir.

Buradan hareketle gerçeklik ötesi (post-truth) devreye girer. Toplumlara zannettikleri bir algı açılanabilir. O halde yaratılan algı sıradanı mucizevi, mükemmeli sıradan hale dönüştürme gayreti olarak açıklanmalıdır.

Geçenlerde Amerika Birleşik Devletleri, “Çin casus balonu” konusunu bir hayli tartışılır olarak ileri sürdü. Bırakın ABD’yi, bu konu dünyada çok yerde tartışılır bir haldeydi. Hatta balonla birlikte UFO (Kimliği Tanımlanamayan Cisim) açıklamaları dahi yapıldı. Sıradancılar bu olaya meteoroloji balonu dedikleri halde, Amerikan Devleti düşürülen dört balondan en az ikisine UFO diyordu. Eğer siz bir UFO takıntısı olan kesime üye iseniz, yandık demektir!

Bu örneği bilerek ABD’den verdim ve bu konuda yazılan makaleler de var. Ama inanın bu tür bir sıradan mesele öylesine uçlara çekilir veya çok sayıda örneklenebilir ki, şaşırırsınız. Büyük bir olay olur, aklınızı öyle bir karıştırırlar ki!..