Azerbaycan’ın Egemenliği

Azerbaycan tarafından 19 Eylül 2023 tarihinde Karabağ’daki Ermeni ayrılıkçılara karşı 24 saatlik anti-terör operasyonunu gerçekleştirildi. İlk olarak silah bırakmaya gidildi, sonrasında Hankendi’nde Ermenilerle bir anlaşmaya varıldı. Bu durum neyi açıklar? Bunun sonrasında Güney Kafkasya’da durum ne?

Azerbaycan’ın başarılı anti-terör operasyonu, aslen kendi toprağı olan, 1991’de işgal edilen, 1992’de yasadışı bir referandum ile Artsak Ermeni Halk Cumhuriyeti diye bir meşrulaştırma girişimi yaşayan, nihayetinde 27 Eylül – 10 Kasım 2020’de 44 gün süren İkinci Karabağ Savaşı ile işgalden kurtarılan, 10 Kasım’da Rusya, Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir Ateşkes Anlaşması imzalanan, ancak geçen sürede, 19 Eylül’e kadar yerel dengelerin oturtulamadığı, Artsak artığı ayrılıkçılar tarafından bazı askeri ve terör faaliyetlerinin olduğu Hankendi ve çevresindeki olayların artması üzerine icra edildi.

Azerbaycan tarafı Hankendi’ndeki Artsak artıklarının imzaladıkları belgeye göre bir kararname yayınlandı. Bu kararnamede, 1 Ocak 2024’ten itibaren ayrılıkçı Artsak Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’nin fesih süreci tamamlanacak. Kararnameyi Dağlık Karabağ’da kendini cumhurbaşkanı ilan eden Samvel Shahramanyan imzaladı. Burada iki husus var; ilki askeri/terör faaliyetleri olmayacak, silahlar teslim edilecek, ikincisi ise Azerbaycan vatandaşlığını kabul etmeyen Ermeniler kendi rızalarıyla bölgeden ayrılabilecek. (Zaten bunlar işgalden sonra bölgeye nüfusu arttırmak için Ermenistan politikası gereği yerleştirilmişlerdi.) İşte bu geçiş süreci yıl sonuna kadar sürecek. Bütün bu süreçlerden ise 10 Kasım 2020’deki Ateşkes ile ihdas edilen Rus Barış Gücü yükümlü olacak. Anlaşılan şu, bugüne kadar Rus Barış Gücü işini hakkınca yapsaydı, belki bu operasyona ihtiyaç dahi olmayacaktı.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev şöyle açıklama yaptı: “Azerbaycan (beş gün önce) egemenliğine tamamen kavuştu.” Meselenin iyi anlaşılması için bu cümle önemlidir. Çünkü egemenlik meselesi işgalcilerin olduğu bir yerde söz konusu değildi, Aliyev “bu iş şimdi bitti” demek istedi.

Konuşulan ve konuşulacak çok konu var kanısındayım ama sahada ve masada ortaya çıkan son durum böyle.

Bundan sonrası için neler tartışılabilir? Bence en önemli konu Erivan’ın sağlam bir barış anlaşması imzalamaya bir an önce oturması gerekir. Barış anlaşması olur ise bölgede istikrar hasıl olur. Ateşkes hali provoke edilebilir bir durumdur. O halde Batılılar durumu provoke etmek isterler ise önce barış anlaşması masasının kurulmaması için çaba sarf ederler. Bölge ülkeleri (daha önce 3+3 formülüyle Türkiye önermiş idi) bu hassasiyetin farkındaysa, masayı kurarlar ve bölge bir an önce kalkınır, ama öncelikle yoksul Ermeni halkı refaha ve huzura ulaşır.

Erivan’da siyaset nasıl şekillenecek? Paşinyan ne yapacak? İran nasıl pozisyon alacak? Diasporanın oyunlarını görecek miyiz? Rusya kararlı şekilde mevcut politikasını sürdürecek mi? AGİT ve Minsk Grubu inisiyatif alabilcek mi? Şimdiden bazı sinyaller alınıyor, bunları değerlendirmeye devam edeceğiz.

Bu arada ifade edeyim, her defasında hatırlatıyorum ama çok yerde eksik konuşuluyor, belki ABD ve Fransa’daki gibi zengin ve şımarık değillerse de en büyük Ermeni diasporası Moskova’dadır. Rusya bazen itidalli konuşuyor, bu tür dengeleri gözetmek durumunda olduğundandır. Hem Rusya’nın Gümrü’de askeri birliği bulunmaktadır.

Ben meseleye başından beri Güney Kafkasya’daki dengeler şeklinde baktım. Hatta tavsiye ederim, 20 Eylül’de yayımladığım Güney Kafkasya başlıklı yazıya bakabilirsiniz. Bu demek oluyor ki Kafkasya’da henüz oyun bitmedi, sular durulmadı… Neden? Ukrayna’daki savaş hali yönünü tayin edemediği müddetçe bölgede bu tür olayların gelişmesi ihtimali hep olacaktır. ABD ve İngiltere, Karadeniz-Hazar hattında ipleri eline geçirmek adına çabalarını sürdüreceklerdir. Nasıl olsa bu onlar için bir Temassız Savaş!

Türkiye en baştan beri bölgeye istikrarın ve barışın bir an önce gelmesini talep ediyor, çaba sarf ediyor. Şimdi Türkiye için asıl mesele Zengezur Koridoru oldu. Bu proje haya geçmeli…