Gürsel Tokmakoğlu|
Okuyucu
|
2019-2023 arası döneme ilişkin “ABD’nin Milli İstihbarat Strateji (MİS) Dokümanı – 2019” bize neler söylüyor? Gelecek neleri bekliyor? Bu dokümanın ana noktalarının detaylarını ve çıkarımlarını bir istihbarat uzmanı bakış açısıyla inceleme fırsatı bulacaksınız. Sonuç olarak işaret edilen husus en önemlisidir.
Öncelikle şunu ifade edelim, belirtilen tarihler arası ifade edilenlerden yola çıkarsak, demek ki; öncesinde olanlar ve sonrasında olabilecekler hakkında belirgin ve değerlendirmeye açık ipuçları mevcuttur.
ABD milli güvenlik, ekonomi, teknoloji öncelikleri çerçevesinde ilerlemenin peşindedir. Düşmanlarının niyet ve kabiliyetlerine göre bildiklerini muhafaza etmek isteğini sürdürmektedir. Stratejik tehditlere karşı küresel gözlemini sürdürecektir. Ulusunun daha güvenli ve müreffeh olma amacını daha da yükseltecektir.
Bunun için; istihbarat faaliyetlerimizin entegrasyonunu ve koordinasyonunu artırmak; sürekli yeniliği desteklemek; güçlü, benzersiz ve değerli ortaklıklar geliştirmek; ulusal güvenlik bilgilerini korurken şeffaflığı da artırmak ve halkın güvenini sürdürmek gerekmektedir. Bu durumda istihbarata karşı koyma (İKK) ve güvenlik için yeni dönemin asıl konuları siber tehditler, kişi hak ve özgürlükleri ile şeffaflık olmaktadır. Bu yeni dönemin gerektirdiği ölçüde istihbarat tahminlerinin doğru olması açısından daha fazla profesyonellerle ve ortaklarla çalışmak gerekecektir.
Önümüzdeki dönemin en belirgin özelliği olarak sorunun büyüklüğü; düşmanın (hasmın veya rakibin) tanımlanmasından ve teknolojinin inanılmaz değişiminden kaynaklanmaktadır. Bundan dolayı çevik, yenilikçi ve esnek bir anlayışla çalışmak gerekmektedir. Aksi halde tehditler ve engeller daha da büyüyeceğinden küresel yarışta geri kalmak söz konusu olacaktır. Tehditler geçmişe oranla daha karmaşık, entegre ve ulus-ötesi mahiyettedir. Milletin bekası için devlet sistemi bu özelliklere sahip tehditlerle baş edebilecek şekilde güçlendirilmektedir.
İstihbarat Ortamı:
Önümüzdeki dönemin tehditleri konusunu biraz daha açalım. Bu dönemde kabaca geleneksel, gelişen, uzay ve siber tehditler ile sosyal tabanlı ihlaller mevcuttur.
Geleneksel tehditler uluslararası sitemle alakalıdır. II. Dünya Savaşı sonrasındaki uluslararası yapı giderek daha da tartışmalı bir hal almaktadır. Bu duruma sebep olan konuların başında, uluslararası düzeni ve ulusların egemenliğini giderek daha fazla tecrit eden ve baskılayan eğilimler ile küresel ekonomideki değişimler gelmektedir. Bu ortamda rakipler geleneksel, geleneksel olmayan, melez ve asimetrik askeri, ekonomik ve politik alanlarda çeşitli zorluklar ortaya çıkarmaktadır. ABD için Rusya’nın bilinen tehditkar çabaları sürmektedir. Gelişen tehditler daha çok Çin’in oyuna girmesiyle birlikte artmaktadır. Çin’in askeri modernizasyonu sürmektedir. Çin’in Pasifik bölgesinde ve ötesinde ekonomik ve bölgesel baskınlığı giderek endişe yaratacak ölçekte artmaktadır. Yine de Kuzey Kore kaynaklı nükleer ve balistik füze teknolojisinin takibi gibi konularda Çin ile ABD’nin birlikte hareket etmeleri söz konusudur. Bir başka tehdit İran kaynaklıdır. ABD İran ile 2015 yılında bir nükleer anlaşma imzalamıştı. Buna rağmen İran daha gelişmiş füze yapma ve askeri kabiliyetlerini artırma çabası içine girmekteydi. Ayrıca terörist gruplara, militanlara ve ABD’ye rakip diğer unsurlara destek vermeye devam etmekteydi. ABD, İran’ın açıkça yaptığı bu düşmanca faaliyetlerinden dolayı aralarındaki anlaşmayı bozdu. Bunların dışında biyolojik, kimyasal ve nükleer silahları içeren kitle imha silahlarının (KİS) satın alınması ve kullanılmasıyla ilgili çok sayıda rakip ABD’nin çıkarlarına potansiyel tehdit oluşturmaya devam etmektedir.
Gelişen tehditler, gelişen teknolojiyle koşuttur. Geleneksel tehditlere ek olarak, ABD’nin rakipleri özellikle uzay, siber, bilgisayar ve diğer ortaya çıkan yıkıcı teknolojilerle, tehdit ortamına yeni bir boyut eklemişlerdir. Bu durum tehdit miktarını, boyutlarını ve karmaşıklığını artırmaktadır. Doğal olarak ,teknoloji ilerledikçe bu tehdit türü giderek sorun yaratacaktır.
Uzayda yarış ve karmaşa giderek artmaktadır. Bu nedenle ABD, Uzay Komutanlığı kurmuştur. Demek ki burada bir çıkar çatışması ve tehdit alanı vardır, bir tür savaş yapılacaktır. İstihbarat ihtiyacı ise hem dünyada hem de uzayda artarak sürecektir. Bu bakımda ABD, Çin ve Rusya’nın uydulara karşı kullanılacak sınırsız menzile sahip bir silahlanma programı yürütmektedir. (Demek ki ABD de bu programa sahiptir.) Bu tehditlerle beraber uzay ortamında yürütülen ticaretteki serbestinin yerine kısıtlamalar gelecektir ve bu kısıtlamalar küresel güç olma dengelerini etkileyecektir. Elbette konu sadece uzaydaki uyduları düşürmek de değildir. Konunun gün yüzüne çıkan ve gizli yürütülen pek çok yönü vardır. Dolayısıyla gelişen tehdit ortamını baskılamak küresel güç olmak isteyen rakipler için temel bir hedeftir.
Siber tehditler alanı da uzayınki gibi düşünülebilir. Ancak burada özel bir durum vardır. Bireysel hak ve özgürlükler bağlamında konu çok özeldir, kamuya ait konuları içerir ve ekonomik açılardan çok aktiftir. ABD açısından ifade edersek, kritik altyapı, halk sağlığı ve güvenliği, ekonomik refah ve istikrar dahil olmak üzere ulusal güvenliğe yönelen rakiplerin siber yetenekleri ve bundan doğan tehditler arttıkça, önlem alma süreçleri de zorlaşacaktır.
Neler geliştiriliyor ve istihbarata ne gibi yükler ekleniyor? Yapay zeka (AI), otomasyon ve yüksek performanslı bilgisayar teknolojileri rekabet kabiliyetlerini artırmaktadır. Bunun bir ekonomik değerler sistemi üzerinden rekabeti söz konusudur. Diğer yandan bu teknolojiler istihbaratın kendi alanına da etki eder mahiyettedir. Doğal olarak sanal dünyadan hem yararlanılacaktır hem de tehditler artacağından daha fazla ilgilenmek zorunda kalınacaktır. Nano/biyo-teknolojilerdeki gelişmeler bazı hastalıkları iyileştirmek ve insan performansını değiştirmek açılarından önemsenecek bir potansiyele sahiptir. Şimdiden etik ve hukuksal tartışmalar başlatılmış durumdadır. Bu gelişmeler dünyanın belli yerlerinde dengesiz biçimde olmaktadır ve toplumlar arası uçurumları açmaktadır. Kimin, neye, ne kadar sahip olduğu ve yakın gelecekte dahi ne tür sorunların meydana geleceği açıkça bilinmemektedir.
Gelişmeler bunlardır. Esasen değişiklik konusu insan üzerinden olmaktadır. Bunu sosyal tabanlı ihlaller bahsiyle ele alacağım. İkiye ayırabilirim; ilki yaşama dönük boyut, ikincisi ise göçlere ve kentleşmeye dönük boyuttur.
Ortamda veri bolluğu bulunmaktadır, iletişim artmaktadır ve her bir şahıs ve olay küresel çapta değer bulabilmektedir. Bu nedenle bireysel ve kurumsal hak ve hürriyetler ile teknolojinin demokratikleşmesi bahsi gündeme taşınan önemli bir konu olmuştur. Devlet dışı aktörlerin yaşama müdahil olmaları konusu öne çıkmaya başlamıştır. Buradan itibaren bireyselden belli gruplara varana dek kendini dışa vurma ile yaşama müdahil olma biçimleri konularında yeni suçlar ve güvenlik tedbirleri söz konusu olmaya başlamıştır. Hatta terörizme, radikalizme ve ihlallere dayalı aşırılıkçı yaklaşımlara yeni bir boyut eklenmiştir. Birbirine benzemeyen gruplar dahi belli belirsiz amaçlarla ve şekillerle kendi aralarında eklemlenebilmektedirler.
Küreselleşmenin etkisi ile bireyler arasında uçurumlar, gelir adaletsizliği ve yaşam standartları beklentisi giderek artmaktadır. Buna paralel çatışmalarda da artış olmaktadır. İklim değişikliklerinin etkileri, yaygın hastalıklar, ulus-aşırı suç örgütlerinin baskısı ile ortam giderek bozulmaktadır. Bu durumda göçlerde artış görülmekte ve mega kentlerin merkezindekilerle varoşlarda yaşayanlar farklı kültürler halinde kendilerini göstermektedirler. İstihbaratın görev alanına hane içine dahi girmek zorunda kalacağı bir ortam söz konusu olmuştur.
Bütün bu sıraladığım sebeplere bağlı olarak ABD istihbarat anlayışı değişim göstermektedir. Onlara göre ana kıtanın güvenliği açısından uyuşturucu örgütleri, terörizm, insan trafiği konuları daha öne çıkan görev tipleridir.
İstihbarat Faaliyet Alanları:
MİS’in belirlediği 7 hedef bulunmaktadır. Bunlar istihbarat görevlerini belli hedefler içinde gruplandırmak içindir. Nelermiş görelim: (1) Stratejik İstihbarat, (2) Tahmin İstihbaratı, (3) Cari-Operasyonel İstihbarat, (4) Siber Tehdit İstihbaratı, (5) Terörizme Karşı Koyma, (6) Yayılmaya Karşı Koyma, (7) İstihbarata Karşı Koyma (İKK) ve Güvenlik.
Şimdi bu bahisleri sırasıyla açalım:
Milli Güvenlik Hedeflerini elde etmek için Stratejik İstihbarat: Düşmanın ve olası düşmanın faaliyeti, kabiliyeti ve niyetini ortaya çıkarmak, ikaz ve emareleri almak, bu bağlamda stratejik politikalarının belirlenmesini sağlamak. Askeri ve güvenlik, bilim ve teknolojik, politik ve diplomatik, ekonomik, biyografik ve beşeri, iletişim ve ulaştırma, coğrafi gibi her alana odaklanır. İstihbarat örgütüne bağlı araştırma, geliştirme, bilgi birimleri ile örgüt dışındaki akademik, endüstriyel ve ticari teknik uzmanlar bu faaliyetlere dahil edilir.
Gelişen, değişen, beklenmedik ortaya çıkabilecek tehditlere karşı önlem almak için Tahmin İstihbaratı: Buna “geleceği tahmin” ve alınacak önlemlerle birlikte “geleceği şekillendirme” çalışması olarak bakmak mümkündür. Uzun vadeli tahminler yapmak, yeni perspektifleri ve inisiyatifleri tanımlamak ve buna dayalı ABD’nin niyetini belirlemek üzere çalışır. Burada analizler yapılır ancak analiz etme metodolojileri ile gerekli sistemleri belirleme ve yaratma gibi araştırma faaliyetlerini de kapsar. Böylelikle gizlenmiş düşmanca faaliyetler ortaya çıkarılabilir, niyetler hakkında kararlar verilebilir ve mücadele tarzı belirlenebilir. Çok zayıf ve düşük olasılıklı emarelerin netleştirilmesi üzerine bile çalışılır. Karşılıklı-disiplinler ile hareket edilir. Sürekli alternatif yaklaşımlar üretilir ve simülasyonlar çalıştırılır. Bir çatışmanın güçlenmesi, büyümesi ve hızlanması üzerine tasarruflar belirlenir. Tahmin İstihbarat çalışmasında gerekli olasılıklar değerlendirerek risk analizleri yapılır, istihbarat boşlukları belirlenir ve belirsizlikler değerlendirilir.
Devam eden operasyonları başarıya ulaştırmak için Cari-Operasyonel İstihbarat: Askeri, diplomatik, ana kıta (ülke, vatan) güvenliği ve politika alanlarında ihtiyacı olan anlık bilgilerin temin edilmesidir ve sürdürülen istihbarat operasyonunu sevk ve idare etmektir.
Kötü niyetlilerden, devletlerden ve devlet dışı organizasyonlardan kaynaklı siber saldırılara karşı Siber Tehdit İstihbaratı: Siber programlar, niyetler, kabiliyetler, araştırma ve geliştirmeler, taktikler, hedefler, operasyonel faaliyetler ve emareler bakımından tüm siber tehditler sanal alandadırlar ve bir silah olarak kullanılabilmektedirler. Bunları tanımlamak, milli güvenlik açısından değerlendirmek, siber güvenlik tedbirlerini almak ve karşı faaliyetlerin menzilini artırmak için her türlü çalışmayı kapsar. Ağ karakteri modelinin, siber program bilgi sistemlerinin bileşenlerinin hem karşı taraf hem de sahip olunan kapasite olarak yapılarını, kullanımlarını ve kırılganlıklarını incelemek suretiyle, siber tehdit aktörlerinin bilgi sistemleri, altyapıları ve verileri hakkındaki bilgileri analiz etmek, gerekli tedbirleri almak ve gerektiğinde karşı amaçlar için kullanmak söz konusudur. Giderek siber tehditler konusundaki farkındalığın artmasına ve siber savunmanın iyileştirilmesine rağmen, neredeyse tüm bilgiler, iletişim ağları ve sistemler önümüzdeki yıllarda risk altında olacaklardır. Rakipler, kendi çıkarlarımızı tehdit etmek, stratejik ve ekonomik amaçlarını ilerletmek için siber yeteneklerini artırıyorlar. Siber tehditler her yerdedir. Bilgi teknolojilerinin kritik altyapılarına, hayati öneme sahip ulusal ağlara ve tüketici cihazlarına entegre edilmişlerdir. Dolayısıyla halk sağlığı, güvenliği ve refahı için artan bir risk durumundadır. İstihbarat teşkilatı, bu gelişen siber tehditlere karşı daha çok çalışmak zorundadır.
Kötü niyetlilerden, devletlerden ve devlet dışı organizasyonlardan kaynaklı terörist saldırılara karşı Terörizme Karşı Koyma: ABD teröre karşı mücadelesini sadece kendisi için değil, aynı zamanda otaklık yaptığı ülkeler için de yaptığını iddia etmektedir. Ülkesini tesislerini ve halkını teröre karşı koruyacak tüm faaliyetleri dinamik ve entegre şekilde yürütür. Konvansiyonel hususların yanı sıra kitle imha silahlarıyla yapılabilecek teröre karşı da çalışmalar sürdürmektedir. Uluslararası faaliyetler için destek veren olduğu kadar destek alan konumunda bir ülkedir. İstihbarat görevlileri teröristle ve ilişkili olan her türlü çabayla, para kaynaklarına ve ideolojik durumlarına kadar takip etmekle ilgilenmektedir. Ayrılıkçı hareketleri inceleme altında tutmaktadır. Küresel terör konusunda stratejik seviyede çalışmalar yürütmektedir.
Kötü niyetlilerden, devletlerden ve devlet dışı organizasyonlardan kaynaklı kitlesel imhaya sebep olabilecek saldırılara karşı Yayılmaya Karşı Koyma: Yayılma, kitle imha silahlarının (KİS), ilgili teknolojilerin, materyallerin veya uzmanlığın geliştirilmesi ve yayılmasıdır. Hem yerel gelişim hem de transferleri olmak üzere bahse konu teknoloji, materyal ve uzmanlığın yöntemleri üzerine eğilir. Yayılmaya Karşı Koyma faaliyetlerinin amacı, KİS’e olan ilgiyi azaltmak, satın almaları durdurmak veya aksatmak, programların ve yeteneklerin seviyesini düşürmek, kullanımları tespit etmek ve olumsuz sonuçlarını azaltmaktır. Yayılmaya karşı koyma faaliyeti kapsamında mevcut stokları takip etmek ve denetlemek de vardır. Çalıntı bütün faaliyetleri önlemek esastır.
Dış servislerin istihbarat faaliyetlerine engellemek için İstihbarata Karşı Koyma (İKK) ve Güvenlik: Yabancı İstihbarat Unsuru (YİU), ABD hakkında bilgi edinmek, ABD’nin istihbarat toplamasını engellemek veya bozmak, ABD politikasını etkilemek veya sistemlerini ve programlarını bozmak veya bu amaçla istihbarat faaliyetlerinde bulunmak için faaliyeti olan bilinen veya şüpheli yabancı devletler, devlet dışı kuruluşlar veya kişilerdir. YİU, yabancı istihbarat ve güvenlik hizmetlerini ve uluslararası teröristleri kapsar. İç Tehdit Unsuru (İTU), herhangi bir ABD devleti kaynağına, erişimine, personeline, tesislerine, bilgilerine, ekipmanlarına, ağlarına veya sistemlerine erişimi olan herhangi bir içeriden kişiyle ilgilenir ve zarar vermesinin önüne geçer, tehdidi bertaraf eder. ABD’nin güvenliğine yönelen bu tehdit, casusluk, terörizm, milli güvenlik bilgilerinin yetkisiz şekilde ifşa edilmesi, kaynakların veya kabiliyetlerin kaybı veya bozulması yoluyla meydana gelebilecek zararı içermektedir. ABD giderek daha karmaşık ve çeşitli İKK ve güvenlik zorluklarıyla ilgilenmektedir. Hızlı teknolojik gelişmeler ve geniş bir yelpazedeki YİU’ların giderek daha karmaşık yeteneklere sahip olmaları bilinmektedir. Bu bilinen ortamda devlet birimleri ve özel sektör ortakları ile akademiler agresif bir şekilde hedef konumundadır. YİU’lar proaktiftir. İlgi alanlarını geliştirmek ve ABD’ye göre avantaj sağlamak için, yaratıcı yaklaşımlarla, siber araçları kullanır, kötü niyetli bilgileri ortaya yayar, casusluk yapar ve tedarik zinciri kullanımını yönlendirir. Bu faaliyetler geleneksel YİU tehditlerini çok ötesinde gelişir, ABD’deki kritik altyapıyı riske sokar, rekabet avantajını aşındırır, ülkenin küresel etkisini zayıflatır. Bu tehditleri azaltmak için istihbarat, yenilikçi İKK ve güvenlik çözümlerini yürütmek zorundadır. İKK ve güvenlik disiplinleri istihbarat kurumları arasındaki faaliyet uygulamalarının daha fazla entegrasyonunu ve bu tür çabaların daha etkinlikle gerçekleştirilmesini sağlamalıdır. Bu amaçla İKK ve güvenliği yöneten otoriteler ve kullandıkları programlar farklı olsa da, ilgili eylemlerin senkronizesi, koordinesi ve bütünleştirilmesi sağlanmalıdır.
İstihbarat Kuruluşları, Vizyon ve Misyon, İstihbarat Tüketicileri
ABD’de istihbarat camiası 17 unsurdan oluşur. Bunlar:
- İki bağımsız kuruluş: (1) Milli İstihbarat Direktörlüğü Ofisi (ODNI), (2) Merkezi İstihbarat Ajansı (CIA);
- Sekiz Savunma Bakanlığı unsuru: (3) Savunma İstihbarat Ajansı (DIA), (4) Milli Güvenlik Ajansı (NSA), (5) Milli Coğrafi İstihbarat Ajansı (NGA), (6) Milli Keşif Ofisi (NRO); Askeri İstihbarat ve İKK faaliyetini yürüten ABD Savunma İstihbarat Teşkilatı (USDI) içindeki (7) ABD Hava Kuvvetleri İstihbaratı, (8) ABD Deniz Kuvvetleri İstihbaratı, (9) ABD Ordusu İstihbaratı ve (10) ABD Deniz Piyadeleri İstihbaratı;
- Diğer yedi Bakanlıklara ve Ajanslara bağlı unsur: (11) Enerji Bakanlığı İstihbarat ve İKK Bürosu, (12) İç Güvenlik Bakanlığı İstihbarat ve Analiz Bürosu, (13) ABD Sahil Güvenlik İstihbarat ve İKK Birimleri, (14) Adalet Bakanlığı Araştırma Federal Bürosu, (15) Milli Güvenlik İstihbaratı Uyuşturucuyla Mücadele Yönetim Bürosu, (16) Dışişleri Bakanlığı İstihbarat ve Araştırma Bürosu, (17) Maliye Bakanlığı İstihbarat ve Analiz Bürosu.
İstihbarat Topluluğu Vizyonu ve Misyonu:
- Vizyon: Amerika’nın değerlerine örnek tam entegre, çevik, esnek ve yenilikçi bir İstihbarat Topluluğu tarafından ülkeyi daha güvenli hale getirmek.
- Misyon: Milli güvenlik kararlarının alınmasını sağlamak, milletin ve çıkarlarının koruması için zamanında, kapsayıcı, hedeflere uygun ve ilgili istihbaratı ve desteği sağlamak.
İstihbarat ihtiyaç sahipleri:
- Başkanlık; Bakanlar ve İcra Kurulları Yöneticileri; Savaşanlar, Politika-yapanlar, Diplomatlar, Görüşmeciler, İç Güvenlik ve Adalet Bakanlıkları ile bunların yabancı temsilcileri;
- Milli Güvenli Konseyi; Genelkurmaya bağlı kıdemli askeri komutanlıkların yönetici kurmayları; yerel, bölgesel otoriteler ve devlet tarafından saldırılara ilk karşılık verecekler;
- Kongre; diğer Milli Savunma İstihbaratı tüketicileri.
Sonuç – Özeleştiri
ABD Milli İstihbarat Stratejisi bugünü ve geleceği kapsayacak biçimde, küresel amaçları gözeterek, dijital teknolojilerin yerde ve uzayda getirdiği yenilikleri kapsar biçimde hazırlanmıştır.
İlgili dokümanda konunun bu kadarını görmek zor değildir. Peki ilk bakışta görülmesi zor olan kısmı nedir? ABD bu belirtilen doğrultuda, istihbarat toplumu vasıtasıyla, gelişmelerin belirleyicisi olmayı sürdürmek niyetindedir. Bunun anlamı, sahada emare alınacak her konuyu önce kendisi belirginleştirmektedir, kavramsallaştırmaktadır, kurallarını koymaktadır ve böylelikle kontrol altında tutmakla ilgili çalışmalarını öncelikli görmektedir. Uzaydan sanal aleme, konvansiyonel düzenden küresel teröre varana dek pek çok konuda sahanın düzenlenmesi şu demek: Operasyonel istihbarat değişik boyutlarda, usullerde ve ortamlarda devam edecek. Bu bir savaş yöntemi olarak işlem görecektir.
Ne yapılması gerekir? İstihbaratın bir savaş biçimi olduğu gayet açıktır, öncelikle ve çok genel ifadeyle, gerekli hazırlıklar ve anlayışlar bu alandaki savaşa göre düzenlenmelidir. İyi bir dayanışma ve işbirliği, ilgili çalışma alanlarının kurulması ve yatırım yapılması diğer akla gelen hususlardır. Bilindiği gibi teknolojide bağımlı kalındığı sürece bağımlılık da artacaktır. Gerekli bir seviyeye gelene dek, hiç değilse klasik yöntemlerde belli usullerle özgünleşerek ve sahada çok aktifleşerek hareket etmek gerekir. Sonuçta bu işlerde tecrübe sahibi olarak işaret etmek isterim ki, bu gizemli dünyadaki savaşı yok kabul eden politikacılar en büyük tehdittir. Zira oyuncu olmak ile oyuncak olmak arasında dağlar kadar fark vardır.
Burada bazı eleştirileri yapmamız gerekiyor. Yıllarca Stratejik İstihbaratı başkalarından kopya çektik, oluşturmadık. Devletin politikasını oluştururken bu başkalarından derlenen bilgilerin bize zarar verdiğini gördük. Aynı şekilde operasyonel istihbaratı yapmaktan alıkonduk. Şimdilerde bu zamanları atlatmanın heyecanı içindeyiz. Bugün karşımızdaki en önecelikli konu ise dijitalleşme ile ortaya çıkan alanda savaşıyor olabilmektir. İyi olacak ama biraz daha çaba ve destek gerekiyor…
Not: Doküman için Bkz: National_Intelligence_Strategy_2019.pdf
