Gürsel Tokmakoğlu|
Okuyucu
|
Bugün Rusya’nın darbeci Hafter’i desteklemek amacıyla Suriye’deki Hmeymin Üssü’nden 8 savaş uçağını Libya Tobruk’a intikal ettirdiğini öğrendik. Bunun anlamı nedir?
Alnınan haberlerin ayrıntıları daha sonra belirginleşecektir. Mevcut bilgilerle değerlendirelim. Öncelikle, Rusya’nın bu hamlesi Birleşmiş Milletler’in Libya barış süreci çerçevesinde aldığı kararlara ve son Berlin’de toplanan ülkelerin barış niyetlerine terstir.
BM’nin, NATO’nun ve pek çok uluslararası kuruluş ve ülkenin tanımadığı darbeci Hafter’e destek amacıyla Rusya tarafından savaş uçağı gönderilmesi açıkça yapılmış bir harekettir. Rusya’nın ortaya koyduğu bu destek ancak bir amaç için söz konusu olabilir, Libya’da her ne olacaksa ben de pay sahibiyim şeklinde ifade edilebilir.
Peki petrolü ve gazı olan bir Rusya, Libya’dan ne tür bir pay istiyor? Jeopolitik ve jeostratejik gerekçeler var. Şöyle ki: 1) SSCB zamanı kontrol ettiği ülkeleri birer birer tekrar kontrolüne almak gibi daha geniş zamana yayılmış bir amacı var. Örnek Gürcistan girişimi, Ukrayna, Kırım ilhakı, Suriye’ye yerleşmesi, İran’ın mezhep çatışmaları olarak girdiği Ortadoğu’daki çeşitli yerlerde en azından diplomasiyle etkinlik sağlaması, vs. Şimdi de sıra Libya’da olsa gerekir. 2) Avrupa’yı güneyden kuşatmak ve Avrupa’nın enerji ihtiyacını karşılarken tek kaynak Rusya olmasını istiyor. 3) ABD’nin Ortadoğu’da elini değdirmek istediği her yerde varlık göstermek ve kendince durumu dengelemek amacını taşıyor.
Bu sayılan amaçlar için zaman müsait mi? Evet. 1) ABD seçimlere gidiyor ve Ocak 2021 başına kadar meşgul. 2) COVID-19 meselesi öncelikli, hemen herkes o konuya odaklanmış halde. 3) ABD ve Çin gerginiliği tırmanıyor. Bu alanda ABD’nin Rusya’dan almak isteyebileceği stratejik destek için meydana gelen hassasiyetten yararlanmak isteyecektir. 4) ABD dünya petrol fiyatlarıyla kendi çıkarı gereği sürekli oynamaktadır. Özellikle OPEC ülkeleri nezdinde baskısı vardır. Venezuela dahil bazı alanlarda ABD kendi çıkarlarına göre politika göçtürmektedir. Buna karşı ABD’nin attığı adımların benzerini atmak isteyecektir. Çünkü Rus ekonomisi emtia fiyatlarına endekslidir. 5) Avrupa ekonomik ve sosyal açıdan sorunlu olmaya başlamıştır, politik açıdan zayıflamış görünmektedir.
O zaman Libya, Rusya için önemli bir atlama tahtası görünümündedir.
Buna karşı neler olabilir? Yakın zamanda NATO Genel Sekreteri Jean Stoltenberg Libya’nın meşru Ulusal Mutabakat Hükümeti’ni desteklediklerini açıkça ifade etmişti. ABD Donald Trump yönetimi de benzeri bir açıklamada bulunmuş idi. Batı dünyası önemli ölçüde (en azından bu şartlarda) darbeci Hafter karşısında gözüküyor.
O halde öncelikle NATO’dan bir açıklama beklemek gerekir diyenler çıkabilir, ama NATO ne diyecek? Mevcut şartlarda sadece Akdeniz’de olan sorumluluk sahası çerçevesinde duruma angaje olabilir. Bunun dışında acilen Libya için yeni bir plan yapması gerekir. Bunun öncesinde konunun diplomasisi düzenlenecektir elbette. Acil kuvvet göndermenin iki yolu var. NATO Ulusal Mutabakat Hükümeti Başkanı Sarrac’a destek için kuvvet göndermeyi düşünebilir. Veya mevcut olan askerleri, ki Türkiye burada eğitim ve irtibat maksadıyla az sayıda asker bulunduruyor, bu manada tanıyarak bir bildiride bulunabilir. Der ki, NATO askerinin olduğu yerden uzak durunuz, NATO askerinin koruması altındaki resmi Libya makamlarına, güvenlik güçlerine ve halkına herhangi bir saldırı olursa karşısında NATO’yu bulur.
Esasında Avrupa da uzun zamandır kafa karışıklığı içindedir. Muammer Kaddafi’nin öldürülmesi olayına kadar geçen sürede başta Fransa olmak üzere Avrupa’daki ülkeler ve NATO makamları yanlış bir değerlendirme yağmışlardı. Şimdi olay buralara geldi çattı. Bir ucu Rusya’nın Avrupa’yı sıkıştırması manasına gelen bu adımını nasıl değerlendirecekler? Acaba Avrupa’nın güvenlik mimarisi işinde kimseden icazet almaya gerek yok ve bu doğrultuda Rusya ile anlaşmak gerekir mi diyecekler, yoksa ABD ve NATO ile birlikte hareket edip Rusya’ya karşı tavır mı gösterecekler?
Türk askeri elini sıkı tuttu ve hamlesini yaptı. Halen Türkiye meşru taraftadır ve ikili anlaşmalarla Libya’dadır. ABD, NATO ve diğer bazı ülkeler Libya’da doğru tarafta duran Türk askerinin kazanımını onaylamaktadır.
Son günlerde Libya Ordusu’nun kazandığı Vatiyye Üssü ve civarındaki başarısı ile dengeler Rusya’nın da desteklediği darbeci Hafter’in aleyhine gelişme göstermektedir. Bu gidişle zorlayıp bir ateşkes ile zaman kazanmak bile isteyeceklerdir.
Bu durumda Libya’da saflar netleşmektedir. Bundan sonra olabilcekler için de net konuşma zamanları yaklaşıyor diyebiliriz.
Gürsel Tokmakoğlu
