dilin-kokeninden-posthegemonik-atmosfere-insan-etkilesimi
Dilin Kökeninden Posthegemonik Atmosfere İnsan Etkileşimi

Dilin Kökeninden Posthegemonik Atmosfere İnsan Etkileşimi

18 Mart 2016
Okuyucu

Dilin kökenine ilişkin tartışmalar tamamlanmış değildir. Ernest Renan, “İnsanlık sık sık hedefinden uzaklaşıyor gibi görünürken aslında yaptığı şey hedefine yaklaşmaktır,” diyor.

Canlılar refleksleriyle hareket ederler; ama bu hepsi için geçerlidir. Biz ise insana özgü ve daha gelişkin hatta en gelişkin yapıyı irdeliyoruz. Renan, reflekslerin azının içgüdüyü öldürdüğüne inanır; fakat bu tamamlandıkça değerlenecek bir sürecin açlığını anlatır. Yani insanın doğası sürekli açlık duyar; bilgide de, yaratmakta da, anlamakta da, anladıklarını ifade etmekte de. İnsanın biyolojik yapısının diğer canlılardan ayrı tutulması gerektiğinden hareketle Renan’ın aynı bağlamda bir beklentisinin geliştiği anlaşılmaktadır. Buna göre sürekli analiz ve sentez yapan insan refleksleri gereği bitmek tükenmek bilemeyen düzeyde yaşam gerçeğine kendi ortamında aklıyla ve diliyle hükmetme gücüne sahiptir. Bu klasik dil konusuna dair bulguları açıklar mahiyettedir.

Çağdaş dil bilimi üzerine en parlak görüşlerin sahibi Noam Chomsky’dir. En azından böyle olduğu konusunda bir mutabakat vardır. İlginçtir Chomsky, insana ait dil gelişimi mekanizmalarında biyolojik altyapıyı eksik görür. Yani konu sadece insanda var olan sistemlerle ilgili değildir, bunun daha da üstüne bazı girdilerin etkisini vurgulamaya çalışır. Bu ise daha karmaşık düşünceler için insan ufkuna yeni anlamlar katan bir yaklaşım sunar.

Chomsky çalışmalarında Galileo, Newton, Descartes gibi somut katkı içinde olanların Kartezyen fikirlerini sebep olarak irdeler. Örneğin Descartes düşünceyi (cogitatio), “Hemen bilincimde, içimde ne olduğudur ve bunun da farkındayımdır,” der. Bunlar sadece doğal ve biyolojik sebepler üzerine araştırmalardır. Mekanik zihinsel yapı insanın çabalarını açıklamaya yetecek düzeyde değildir. İnsanın ne sorusu, ne merakı, ne araştırması, ne yeniden isimlendirmesi, ne yeniden kavraması bitip tükenecek bir dağarcıktır. Bilinç sürekli artar ve insan her şeyden sonra bunları tekrar kullanır; ama nereden ne temin ettiğini tam olarak bilemeyebilir.

Bu arada karşı görüşmüş gibi görünen ve belki de sadece bir arayış olma hüviyeti sunan Spinoza’nın potentia’sıyla açıkladığı “kuvvet, enerji ve potansiyel” vurgusunu da hatırlatmak gerekmektedir. Bana göre Spinoza’nın yaklaşımı açıklaması yapılamayan bahsin bilinen kavramlarla kolaylaştırılmasıdır.

Bütün bunlara bağlı olarak ben buna evrenin bilinç atmosferine yine insan gibi en değerli ve gelişimini sürdüren üretkenler (kavram, sembol, dil, anlam, düşünce, ürün, yöntem, program, araç, gereç vs. her türlüsünü iradesiyle üretme gündeki canlı, insan,) tarafından yüklenen bilinçle ilgili olduğuna, buradan birey öznesinin bilinçli veya bilinçsiz şekilde aldıklarına bağlıyorum.

Şimdi işin içine başka açıklanamayacak konular giriyor. Açıklanamayacak konu ne olabilir? Bahse konu insanda güçlü şekilde var olan bilinçaltı ve bilinç ötesi etkileşimlerdir. Öyleyse Kartezyen yaklaşımlar sadece bilince ait çabaları açıklamaya karşılık gelir. Psikiyatri, psikoloji gibi alanlar işin içine girdikçe Jacques Lacan gibi araştırmacıların bilgilerine başvurulur. Chomsky çok noktada bunları açıklıyor.

Benim anladığım sentezde insanın daha çok bilinçaltındakilerin yaşama bir şekilde etki etmesi konusuyla somutlaşmaktadır. Bu inkar edilemez bir gerçeklik sunarken an itibarı ile insan bulduğunu neden öyle anladığını, neden öyle isimlendirdiğini, neden öyle bir yöne doğru girdiğini açıklayamayabilir, daha sonradan farkındalığı gelişir; yani biyolojik duruma adapte olma yolu bulur. Bilinç ötesi konulara hakim değilim ama bunlara hakim olamadığım için değerlendirmeme ilave edemiyorum. Bu dışladığım anlamına gelmez, bilakis inanıyorum ama bilmiyorum.

Lacan gibi bilim insanları çoğu algılama yöntemlerini açıklarken bilinçte meydana gelen süreçleri de açıklamaktadır. Buna dair bence en somut konular insanın ayna yöntemleriyle ve simülasyonlarla bilincinde veya bilinçaltında geliştirdikleridir. Dil ile ilintisi şöyle: Çocuk bir dış etkiyi alır, iç dünyasında bu bazı etkileşimleri yaratır ama çocuk öğrenme sürecinde bu meydana gelen çalışmayı bilemez ve izleyemez. Diyeceksiniz ki çocuk değil de büyükler olsa anlarlar mı; hayır, insanın yönetemediği bir sistematik otomasyon gelişir ve zor olan nokta şudur: Etkiye göre meydana gelen aynalanma ve simülasyon kendi içinde derinlikli türetmeleri yapıp hafızasına kaydederken, aynı zamanda benzer konuların evrenin bilinç atmosferinden genetik yapısına yazılmış kodları da kullanmaktadır.

Şimdi daha yakın zamana gelmek istiyorum ve konuyu posthegemonik açıklamalarla ilişkilendirmek istiyorum. Neden mi? Söylemeliyim ki hegemonya ve posthegemonya kuramlarında bir kusur vardır: Ekonomiyi hafife alırlar, ama esas sorun bu da değildir; kültür, söylem dili ve ideolojik yaklaşımların etkisi hep başka yerlerde aranmıştır, halbuki kümülatif ortamda bu etkileşimler herkese etki edecek atmosferde yer almaktadır. O zaman ekonomik ve politik yaklaşımlar gibi temelde bireye özgü pek çok kültürel ve bilinçlenme süreçleri birlikte okunması gereken konular olmaktadır.

Kültür konusu çok geniştir. Ama hatırlatmak istediğim bir bilim insanı var, Richard E. Nisbett. Nisbett çok somuta indirgeyerek kültürlerarası farklılıkları araştırmış, örneğin bir Amerikalı ile bir Korelinin verdiği tepkileri, önemsedikleri konuları ve pek çok şeyi gerekçeleriyle açıklamıştır. Bu da bize göstermektedir ki, kültürel yapıda belli insan grupları dönemsel baskı süreçlerinde aynı etkilere-benzer tepkileri veriyor. Bu seçmek, kelimeleri kullanmak, algı yürütmek gibi pek çok sonuca karşılık gelen somut gerekçeleri açıklar.

Dönelim posthegemonya konusuna. Bu konuda Beasley-Murray (Beasley-Murray, J. 2010, Posthegemony. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.) üç kavramı irdeler: Alışkanlık, duygulanım ve çokluk.[1] Şimdi bunları sırasıyla irdeleyelim. Alışkanlık, sadece rıza göstermek (talep, istek, kendiliğinden yaklaşım,) ve zorlamaya tabi tutulmak (inandırmak, mecbur kılmak, başka yol bırakmamak,) şeklindeki fiillerin ötesinde bir habitus’un işlediğini göstermektedir. Beasley-Murray’ın habitus’u, “bilinçaltında harekete geçirilen ve yeniden üretilen toplumsal oyunun kurallarına karşı kolektif cisimlenmiş –maddileşmiş- bir histir.” Başta kolektif karakterli bir iş üzerinde olduğumuzu unutmayalım, bu önemlidir. Zira Amerika’da oturup Almanya’nın Bavyera bölgesindeki bir köyde bir şeyleri etkilemek istiyorsanız, konu tam da böyle bir ortamı açıklayacak niteliktedir. Sanırım bu benim “bilinç atmosferi” olarak tarif ettiği ortam, ekosistem, iklimdir. Demek ki burada alışkanlık yaratırken ortama konacak değer ölçütleri önemlidir. Bu değer ölçütlerini birey bir şekilde bilinçaltı işlevleriyle (ben buna bilinçliliği de eklemek isterim,) duygu, his, belki açıklayamayacağı şekildeki yakınlık bağlamında alacaktır. Konunun tezahürü belki bilinçaltındaki açıklanamaz zengin olma güdüsü, oyunda birinci olma ihtirası veya kafede oturanların en çekicisi olma kaprisi gibi bir şeydir. Lacan’ın “itki” olarak açıkladığı konu bu duyguya karşılık geliyor olabilir.

Duygulanım konusuna geçelim. İtkisel ortam veya güdülere hükmeden atmosfer, etki, yapay veya sanal  da olsa bir bilgi türevi bireyin nasıl hareket edeceğine dair bir açıklama sunar. Rıza ve akıl bildiğimiz konulardır. Bunun ilerisinde dikkate alınması gereken konu nedir? Cisimsellik ve kişisellikten uzak olmak! İlginç değil mi? Duygular biraz önce örneklediğim bilinçaltının aktif edilmesiyle somutlaşan istek yaratma prosesinin konusudur. Diğeri ise kişisellikten uzaklıktır ki; hemen herkes aynı amacı aniden büyük bir istekle içinde hisseder. Belki bu bir katılımcı olma patlaması şeklinde kendini gösterir. Sosyal medya platformları bunun en belirgin örneklerini verir. Belli bir toplumda, örneğin Mısır’ın Tahrir Meydanındaki başkaldırıya veya bir Batı kentindeki Occupy eylemine katılmak isteyenlerin kişisellikten uzak, birbirine benzemez karakterde ve beklentide olanların, kolektif değerlerle hemen aynı noktada hareket edebilme güdüsüyle etkilenmeleri tanık olduğumuz açıklamalar arasındadır.

Buradan sonra Beasley-Murray’ın teorisindeki üçüncü konu olan çokluk bahsine geçebiliriz. Çokluğu ilgili yazarlar “halk” olarak açıkladılarsa da ben bunu çok başka gruplarla anlatılması gereken topluluk veya kitle gibi görmek isterim.

Bütün bunlardan sonra şu sonuca geleceğim: Günümüzde dil, anlamak, kavramları itkisel çizgide etkilemek belli ölçülerde açıklanabilir olmuştur ama bir o kadar da zor bir alanın içine girildiğini ispat etmiştir. Diğer yandan posthegemonik açıklamaların bütün bunları birleştiren bir teoriymiş gibi durması, üzerinde titizlikle durulması gereken bir konu olmuştur. Liderler ve yöneticiler birer filozofmuşçasına bu konular üzerinde çalışmalıdırlar. Durum bu!..

[1] Derleyenler: Alexandros Kioupkiolis, Giorgos Katsambekis, Radikal Demokrasi, Kitlenin Biyopolitikası, Halkın Hegemonyası, Çevirenler: Esma Kartal, Hayrullah Doğan, KÜY, 2016, İstanbul, s. 171.

(Görsel: Flickr, JP Freethinker)

Bir yanıt yazın

Your email address will not be published.

nevruz-neden-milli-bayram-degil
ÖNCEKİ YAZI

Nevruz Neden Milli Bayram Değil?

yobazlasmanin-yeni-hali
DİĞER YAZI

Yobazlaşmanın Yeni Hali

Kültür 'ın son yazıları

331 views

Eleştiriler

Sizlere günümüzün iyi algılanması gerektiği bağlamında, özellikle bizi ilgilendiren yönleriyle, sosyal bilimler ve dış politikaya dair bazı eleştirilerimi aktaracağım. Dünya hızla değişiyor, güç dengeleri bildiğimiz biçimden oldukça farklılaştı, eğer bunlara ait kavramlara ve anlayışlara vakıf olamıyorsak, konuşuruz ama aslında başka bir şey anlatırız.
330 views

Devrim

Bize devrimin ne tarafı kaldı? Diyeceksiniz ki hangi devrimin? Açıklayacağım. En başta şöyle sloganik işaret edeyim: Devrimden değil, sapkınlardan ve geç kalmışlıktan kork!
503 views

Generalist

Ülkeler ve dünyamız için iyi bilinmesi gereken bir konuyu işleyeceğim, generalist olmak. Buna karşılık gelen bir sözcük aradım bulamadım, yine de ben genele yetkin diyeceğim. Genele yetkin kimseler kimler, örnekleri neler? Uluslararası İlişkiler, Ekonomi ve Askerlik sahalarında örnekler vereceğim, neden gerekli, bunu açıklayacağım.
472 views

ENTELEKTÜEL SORUNSALI

Temelde insanın doğası, zamanın getirdikleri ve sürekli gelişen küresel zorluklar var. Bunun üzerine her alanda tereddüt uyandıran değişik adımlar ve gerçek bir hedef. Sözü edilen şu, kalkınmak! Eğer artık kalkınmışlar sınıfında olmak istiyorsanız!.. Gerçekten istiyor musunuz? İşe bu emelin ne denli büyük bir mücadeleyi gerektirdiğinin farkında olmakla başlanmalı. İşte tam da bu noktada, düşünsel içerikli bir açıklamam olacak. 
2K views

Sıradan ve Mükemmel

Bu makalede sizlere insan zihni içerisindeki tarif veya algı ile gerçeğe ilişkin olanın farkını açıklayacağım. Ele alacağım temalar sıradancılık, mükemmelcilik ve gerçeklik ötesi hakkındadır. Başta soralım, karşılaştığınız şey gerçek mi, yoksa gerçek ötesi mi?
DÖNBAŞA

Okumadan Geçme