Gürsel Tokmakoğlu|
Okuyucu
|
ABD’nin yeni Başkanı Joe Biden’ın Beyaz Saray’a geçmesine bir haftadan az zaman kaldı. Her Amerikan Başkanı ilk dış ziyaretini özenle seçer. Barack Obama Türkiye’ye gelmişti ve içten bir ziyaret programı uygulamıştı. Donald Trump ise ilk ziyaretinde Suudi Arabistan ve İsrail’e gitmiş, Araplarla kılıç dansı yapmış ve büyücü heyeti gibi bir küreye el basma görüntüsüyle hatırlara kazınmıştı. Şimdi göreceğiz, Joe Biden hangi ülkeyi seçecek ve ziyaret ettiği yerden dünyaya sembolik bir mesaj bırakacak mı?
ABD’nin odaklandığı alan küresel, düşmanları Rusya ve Çin, ama daha çok Çin. Çünkü Çin’in 2035 yılından itibaren ABD’yi geçme ihtimali var ve onlar için bu durum gayet tedirgin edici! Bugüne kadar uluslararası alanda gayet tecrübeli Joe Biden dış politika konuları için hangi sinyalleri verdi? Şunlar: Müttefiklerle ve ortaklarla işbirliği; demokrasi ve özgürlükler konusunda hassasiyet (Uygur, Tibet ve Hong Kong başta).
ABD’nin küresel çapta bazı hazırlıkları vardı. Bunlara değinelim.
ABD güvenlik bağlamında özellikle küresel rakipleri olan Rusya ve Çin’in gerisinde kalmamak için, küresel denge, caydırıcılık yaratmak adına; nükleer silahlar başta kitle imha silahlarında (KİS) ve atma vasıtalarında yenilenmeye gidecektir, uzay ve siber alanda hakim konuma gelebilmek için çabalarını yoğunlaştıracaktır, silahlanma projelerinde (kara, deniz ve hava) otonom ve robotik sistemlere ait kapasitesini artıracaktır.
NATO 2019’da Londra’da 70. Yıl vesilesiyle yeni vizyonunu ve hedeflerini açıklamıştı. Bunların içinde; Kuzey Kutbu, uzay, siber alan ve Çin var. Demek ki NATO bir Atlantik İttifakı olmasına rağmen bugün artık tam bir küresel misyon üstlenmiş güvenlik örgütüdür.
ABD yine 2019’de güvenlik bağlamında yeni bir değişime gitti ve bazı ülkelere Ortaklıkları Geliştirme Rehberi yayımladı. Özü şu: Bu konu herkese açık değil, çok özel. Küresel misyonda benimle misin? Eğer benimleysen imzala. Hangi ülkeler bunlar? Kanada, İsrail, Norveç, İtaya, İngiltere, Hollanda, Güney Kore, Japonya, Avustralya ve Yeni Zelanda.
ABD, özellikle Rusya ve Çin’in uyguladığı Gri Bölge Operasyonlarına etkinlikle cevap verebilecek türden bir güvenlik ve dış politikayı devreye koyacaktır. ABD bu konuya yeterince çalıştı. Dolayısıyla Rusya ve Çin’in ilgilendiği her ülkeye ABD de bir planla yaklaşacak ve rekabet bu ülkeler içinde sürdürülecek. Her ülkenin konuları, kapasitesi ile özelliklerine dayalı çok taraflı bir plan devreye konacaktır. Örneğin Türkiye bu bağlamda ABD’nin Gri Bölge Planı içinde olacaktır.
ABD’nin Rusya ve Çin’in ilişkin ve diğer bölgesel sorunlarda teksif olacağı ülkeler; İran, Kuzey Kore, Tayvan. Hindistan-Pakistan bölgesi de ayrı bir planla teksif olacağı alandır. ABD, Afrika’ya (Sahra Altı ve Kuzey Afrika başta) önem verecektir. Doğu Avrupa ve Baltık’ta savunma gücünü sağlam tutacaktır.
ABD öteden beri yumuşak gücü kullanarak rakip olsun olmasın, diğer bütün ülkelere etki sağlamaktadır. Buna devam edecektir. ABD yumuşak güç planında, kültürü, demokrasi ve insan hakları gibi siyasi değerleri ve politikaları kullanmaya devam edecektir.
Trump zamanında Amerikan Merkez Bankası Fed gerekli hazırlıklarını gün yüzüne çıkaramadı. Biden, eski Fed Başkanı Janet Yellen’i Hazine Bakanı seçerek bir mesaj vermiş oldu. Buna göre ABD’nin ekonomik küresel politikaları Beyaz Saray, Bakanlık ve Fed ile müşterek planda hızla harekete geçirilecekti. İlk planda Özel Çekme Hakkı (SDR) ihracı başlayacak görülüyor. Biden ile birlikte bir beklenti ileri sürülüyor, hem Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) güç politikaları ve neoliberal yöntemlerle baskılanmasının önüne geçilecek hem de küresel eşitlikçi (aynılaştırıcı veya ortak) ticaret yöntemi uygulanacak deniyor. Bu cümleden hareketle diyebiliriz ki, önümüzdeki dönemde tam küreselleşmenin ve Dijital Çağ’ın ticaret modeli inşa edilecektir.
Biden ile ABD, Paris İklim Antlaşması gereği enerji teknolojilerine dayalı bir çalışmayı Almanya ile ortak yürütecek gözüküyor. Bu yeni teknolojilerle, Çin başta rakiplerine karşı etkili olmaya çalışacak bir planı hazırlıyorlar.
ABD bölgesel ekonomik ve politik teşkilatlara önem verecek ve aktörlerle (ülkelerle, kurumlarla ve şirketlerle) ayrıntılı projeler hazırlayacak. Kesintiye uğramış ticaret, yatırım ve teşvik konularında sorunları çözecek.
Bu durumda ABD küresel güvenliği esas alan, Atlantik’ten Pasifik’e, Kuzey Kutbu’ndan Afrika’ya kadar her yerde ama daha çok teknolojik, ekonomik, güvenlik hususlarını öne çıkaran, çok katmanlı ve boyutlu bir dış politika sergileyecek.
Türkiye olarak yarın Biden ile masaya oturulsa konuşulacak öne çıkan hangi konular var? Pürüzlü konular: S-400/F-35; FETÖ; PKK/YPG/SDG; İsrail/Filistin. Ortaklık ve işbirliği konuları: Yıllık 100 milyar dolarlık ticaret; Afrika/Kuzey Afrika; Doğu Akdeniz; Karadeniz; NATO/Savunma; radikal küresel terörle mücadele.
Evet, bakalım Biden neler yapacak?
NOT: Fikri mülkiyet hakları gereği bu bilgileri referans vererek kullanabilirsiniz.
Gürsel Tokmakoğlu
