ABD tarafından, Üçüncü Amerika Birleşik Devletleri ve Yunanistan Stratejik Diyalog Üzerine Ortak Açıklama (Joint Statement on Third United States – Greece Strategic Dialogue), 14 Ekim 2021, yayımlandı.[1] Bu diyaloğun açıklamasını, Türkiye’ye ve bölgeye yansımasını inceleyelim.
ABD ve Yunanistan, 14 Ekim 2021’de Washington DC’de 3. ABD – Yunanistan Stratejik Diyaloğu’nu gerçekleştirdi. Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias ve ABD Dışişleri Bakanı Antony J. Blinken, Stratejik Diyaloğu gerçekleştiren bakanlar oldu. Stratejik Diyalog, ABD ve Yunanistan arasındaki derinleşen işbirliğinin altını çizmektedir. Açıklama şöyledir: “Bu yıl, Yunanistan’ın modern bir Avrupa devleti olarak 200. yılını işaret etmektedir ve hem ABD hem de Yunanistan, ortak değerlere ve çıkarlara dayalı, her zamankinden daha güçlü bir ikili ve transatlantik ilişkiyi vurguluyor ve aşağıda açıklanan alanlarda işbirliğini geliştirme iradesini yeniden teyit ediyor.“
Yayımlanan bilgi notuna bakıldığında ABD, bölgesel “çıpa” ülkesi olarak Yunanistan’ı seçmiştir. Bu bölge Doğu Akdeniz, Batı Balkanlar, Avrupa ve Transatlantik’ten oluşur. ABD Yunanistan’daki varlığıyla bahsedilen bu bölgede ve aynı zamanda Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da (MENA), Rusya ve Çin’in bölgedeki çabalarında ortak hareket edecektir.
ABD açısından Yunanistan’ın bölgesel önemi ve bu bağlamda asıl rakipleri olan Rusya ve Çin’in metinlerde adının geçmesi önemlidir.
Diyalogda konu edilen, kurallara dayalı sistem, insan hakları, uluslararası hukuk, istikrarı bozan eylemlerden kaçınma, diplomasi, iyi komşuluk, farklılıkların barışçıl çözümü, egemenlik, deniz hukuku, gerilimleri önleme ve bölgesel konulara saygı gibi ifadeler beni bir düşünceye itti; sanki ABD ve Yunanistan aslında Türkiye’ye karşı imalı bir yaklaşım içerisindeler. Tartışma götürür bir konu, egemenlik ve deniz hukuku vurguları bakımından ABD bundan böyle tamamıyla Yunan tezlerinin yanında olacak görülüyor.
Nitekim diyalog görüşmeleri metninde şöyle ifadeler var: “ABD, Yunanistan’ın istikrarı artırmak için Doğu Akdeniz’deki komşularıyla bağlarını derinleştirme çabalarını alkışladı. İki taraf, enerji sorunları, ekonomik kalkınma, terörle mücadele ve iklim krizi ve yakın zamanda bölgeyi etkileyen insani zorluklarla ilgili 3+1 formatı (Yunanistan, Kıbrıs, İsrail ve ABD) aracılığıyla işbirliğini güçlendirme isteklerini yineledi…“
Bu ifadelerin öncüsü olarak görüşlerimi kronolojik olarak analiz ettiğim Türk-Amerikan İlişkilerine Stratejik Bakış başlıklı yazımda işaret etmiştim. ABD’nin Doğu Akdeniz’den ve Balkanlar’a uzanan hatta İsrail, Kıbrıs Rum Kesimi ve Yunanistan ile bir kuşak oluşturması 2013 yılında netleşen bir konuydu. Bana göre bugüne dek ABD’nin bu ülkelerle olan yaklaşımları ve ortak politikaları hep bu doğrultuda gelişti ve dünkü diyalog toplantısı ve MDCA’da bu çerçevede gerçekleştirildi.
Doğu Akdeniz’de bölge ülkeleriyle (Suriye, Lübnan, Mısır, Türkiye, KKTC, Libya, Malta) ve Balkanlar’da Kosova, Arnavutluk ve Kuzey Makedonya ile politikalar Yunanistan merkezli ama aslında 3+1 formatıyla geliştirilecektir. MENA ve Afganistan kaynaklı göç dalgalarına, sığınmacı ve mülteci sorunlarına karşı yine Yunanistan merkezli girişimlerle karşılık verilecektir.
ABD ve Yunanistan hakkındaki yeni vizyonun belirginleştirildiği bu diyalog toplantısına bütün bakmadan sadece Karşılıklı Savunma İşbirliği Anlaşması’nda (MDCA) çerçevesinde bakanlar oldu. Aslında tümü anlaşılmadan MDCA’nın okunması pek bir şey açıklamaz.
Bundan böyle jeostratejik bir çözümleme yapmadan önce ABD için Yunanistan’ın çıpa ülke, güvenilir ortak, stratejik ortak ve hakiki müttefik konumunda olduğunu kabul etmek gerekir. Savunma işbirliği bu manada değer kazanır ve geliştirilmesi söz konusu bir anlaşma olarak görülür. Elbette “bölgesel istikrar” gibi ifadeler metinlere girer. Ancak bu hususu iyi öğrendik artık; politik çıkar gereği bölgesel istikrarsızlıkları üretmek ve yönetmek için çıpa ülkeler üzerinden hareket edilir ki asıl amaç hasıl olsun. ABD savunma işbirliğini bu politik yaklaşımla nasıl İsrail ile tamamladı ise Yunanistan ile de geliştiriyor, olay budur. Sonra ifadeler peşi sıra metinlere girer: “Güvenlik, egemenlik, bağımsızlık ve toprak bütünlüğünü korumak ve kollamak için karşılıklı olarak kesin kararlılıkları yenilemek.”
O halde bu amaçlar için ne yapılmalıdır? Kararlılık tamam mı? Evet. Bu kararlılık anlayışıyla ikili ve çok taraflı tatbikatlar gerçekleştirilir, eğitim faaliyetleri sürdürülür, daha önce belirttiğim sahalarda işbirliğiyle çeşitli faaliyetler icra edilir, bunlardan bazıları sivil-asker işbirliği, bazıları ise ortak operasyon olabilir. Yine bahsettiğim gibi, Yunanistan merkezli bir bölgesel istikrar planı uygulaması söz konusu olacak ise ihtiyaçları da giderilir. Nedir bu ihtiyaçlar? Güçlü ve yetenekli ordu, modernizasyon programları, karşılıklı destek faaliyetleri (örneğin istihbarat) yürütülür. Silah sistem projeler neler? F-16, S-70B ve P-3B modernizasyonu. MH-60R denizaltı-savar helikopteri tedariki. F-35 projesine dahil edilmesine başlanması.
Not etmek açısından ifade edelim: Türkiye’ye verilmeyen F-35’ler Yunanistan’a verilecek. Türkiye’nin yeni başvurduğu F-16 modernizasyonunu ABD Yunanistan’a bu anlaşma hükmünce gerçekleştirecek.
Burada üslerin durumu ve geliştirilmesi bahsedilmemiş, ancak biliyoruz, Pire Limanı, Girit-Sauda Üssü, Dedeağaç Üssü ve Larissa-Stefanovikeio Üssü.
Her iki ülkenin “diyalog” çerçevesinde değindikleri diğer konu kolluk Kuvvetleri ve terörle mücadeledir. “Her iki taraf da organize suçlar, siber suçlar, karmaşık mali suçlar, kripto para birimlerinin yasadışı kullanımı, kötü niyetli etki ve terörle mücadele için yakın işbirliğini sürdürmeye olan bağlılıklarını vurguladı. İki hükümet, karşılıklı adli yardım taleplerini ve iadeleri kolaylaştırmak ve ceza soruşturmaları ve iç güvenlik reformlarıyla ilgili operasyonları geliştirmek için kolluk kuvvetleri eğitimine devam etme konusundaki ortak çıkarlarını yeniden dile getirdi…“
Başka konular da var; ticaret ve yatırım, enerji ve çevre, insani zorluklar ve afete hazırlık, insani ilişkiler. Bu konuların detayları için ilgili metne bakabilirsiniz. Yani iki ülkenin ortak çabası sadece savunma alanında değildir, İsrail ile neler düşünülüyorsa Yunanistan için de geçerlidir, hatta Kıbrıs Rum kesimi ile de. Bu jeostratejik bir vizyondur.
NOT: Kişisel düşüncelerimi yansıtır. Fikri mülkiyet hakları gereği bu bilgileri referans vererek kullanabilirsiniz.
Gürsel Tokmakoğlu
[1] https://www.state.gov/joint-statement-on-third-united-states-greece-strategic-dialogue/#.YWko59cKQ9Y.twitter
