Türk-Amerikan İlişkilerine Stratejik Bakış

14 Ekim 2021
Okuyucu

ABD ne yapmak istiyor? Türkiye ne pozisyon aldı? Anlaşılan o ki akıllar karışmış halde, belli konularsa kilitlenmiş hadiseler var. Tam da bu noktada doğru bir teşhis yapılması gerekiyor, ki tedavi uygulanabilsin.

Şimdi size bir dizi soru soracağım: Küresel denklemler ve bölgemizdeki konular bir hayli karışık, bunları zamanından önce hakkınca değerlendirebiliyor muyuz? Küresel çapta yeni oluşumlar söz konusu, gerekçeleri, sonuçları doğru okunmalı, geç kalındığında çok ortaklığın dışında kalınacak, hal böyleyken Türkiye gerekli adımları atabiliyor mu? ABD’de ve Avrupa’da, “Türkiye, Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü’nden çıkarılsın,”diyen kesimler var mı, varsa neden? İsrail, “Ben NATO’da ve Avrupa Birliği’nde değilsem, Türkiye hiç olmamalı,” diyor olabilir mi? Avrupalı muhafazakârlar Türkiye’nin birliğe girmemesi noktasında başarılı oldu, şimdi sıra NATO’dan çıkarılması mı? Soğuk Savaş bittiğinde dünya değişti, nasıl olsa Türkiye’ye olan ihtiyaç ortadan kalktı mı deniyor, eğer böyleyse Türkiye bu gelişmeleri değerlendiremedi mi? Her şey bir yana, ABD ve Türkiye arasındaki asıl “kırılma” noktası neydi? Yetkililerce ifade edildiği ve Kongre’ye sunulan önergelere bakılırsa, ABD’nin Türkiye’yi karşısına alma konusu S-400’ler mi, yoksa durum daha başka mı? ABD Türkiye’ye istediği zaman neden Patriot vermedi ve “NATO size destek olur” demekle yetindi? Eğer ABD Türkiye’ye Patriot verseydi, Türkiye bunu kendi inisiyatifiyle nerelerde kullanırdı, örneğin Rus uçaklarını ve füzelerini vurur muydu veya İsrail’in bölgedeki genişleme planını mı engellerdi? Örneğin Suriye’de Türk Patriotlarına karşı Ruslar veya İsrailliler çok mu zayıf kalırlardı? ABD böylesi olasılıkları dikkate almış olabilir mi? ABD aslen kimi korudu, kendini mi başkasını mı? Örneğin ABD üstün performanslı silah vermeyerek İsrail’i mi korudu? 

Bu ve benzeri çok soru üretebiliriz. Bunların en çok tatmin eden bir cevabı olmalı. Şu da olur bu da denmesi bir şey ifade etmez. O halde kırılmaya neden olan nokta ve konu ne? Yaklaşık 20 yıldır yaşanan gelişmeler neden böyle seyrediyor? Cevap: ABD ve İsrail 2013 yılında anlaştı ve hedefi Türkiye olarak gördü. Bunu defaten yazdım ve açıkladım, sanırım tekrar etmem gerekecek. Bakın işin özü ne? Ayrıca ABD ve İsrail açısından Türkiye tanımı ne biliyor muyuz? 

1974 Kıbrıs Harekatı’nı ABD unutmadı. Türkiye gerek gördüğünde ABD’ye rağmen askerî harekât yapabiliyordu.

11 Eylül 2001’de New York’ta Dünya Ticaret Merkezi’ne ait ikiz kulelere radikal terör örgütü tarafında küresel terör saldırısı, dünyada iki kutuplu denge döneminden tek kutuplu dengesizlik ve küresel radikal terör düşmanının hortlatılması dönemine geçiş yapıldı. 20 Eylül 2001’de George W. Bush’un İslami Teröre Karşı Savaş ilan etti. Bu tarihten sonra hiçbir şey eskisi gibi olmayacak idi! Olmadı, olamazdı da!

Bush dönemi ABD’nin Gayrinizami Harp uygulamaları dönemi idi. 2001’de Büyük Orta Doğu Projesi (BOP) öne sürüldü. Bu proje 2004’te daha geniş biçimde uygulanmaya başlandı. Uzun Savaş başladı ve bunun kapsamlı tarifi 2007’de çıktı, hedef “radikal İslami terör” oldu.

Amerikalılar 4 Temmuz 2003’te Süleymaniye’de Türk askerinin başına çuval geçirmişti. Bu bir mesaj olmalıydı! Bu tepkinin sebebi neydi? 1 Mart 2003 tarihinde ABD olumlu sonuç beklediği halde Türkiye II. Körfez Savaşı’na girmeye “ret” demişti. ABD ile Türkiye’nin “güvenilir ortaklığı” burada sonlanmış oldu. Onlar böyle değerlendirdiler. Ama buna en çok İsrail, Fransa, Yunanistan ve Kıbrıslı Rumlar sevinmiş olmalı. 2005’te Kandil’de PKK terör örgütü ABD’nin bilgisi dahilinde kongre (Kongre-Gel) yaptı. KCK’nın amacı belliydi, anayasal çerçevede gösterilen o kurulan partilerin hedefi belliydi… Demokratik, özgürlük o zamanlarda da söylendi… Türkiye’yi de hedef alan, İran, Irak ve Suriye planlarının geliştirildiği, hani o kendilerince Büyük Kürdistan dedikleri planlar, ABD hep oralardaydı!.. 2006’da Abdullah Gül “BOP Türkiye’nin dış politikasına uygun,” dedi ama şartlar çoktan değişmişti.

İsrail, 1999-2000 yıllarında sınırlarını geliştirme, bağımsız bir Filistin devleti “kurdurtmama” kararını kendince vermişti. Zira denizde doğalgaz vardı ve bu uğurda her şeyi yapacaktı. ABD hep Orta Doğu’da ama esasen 2001’den itibaren aynı zamanda Doğu Akdeniz’deydi. Avrupa (özellikle Fransa) 2000’de duruma vakıf oldu, 2004’te Güney Kıbrıs hamlesini yaparak Doğu Akdeniz’e önem verdi. Kendi döneminde Vekalet Savaşı modelini ileri süren Barack Obama 2009’da işbaşındaydı. 

Obama, Türkiye için “model ortak” dedi. Önceleri “stratejik ortak” gibi ifadeler de kullanılmış idi. Eğer Soğuk Savaş sonrası stratejik işbirliği bitti ise 2009’da Türkiye model olmuş idi, ama neyin modelliğiydi bu?

2009 yılı önemli, çünkü İsrail Doğu Akdeniz’de zengin hidrokarbon yataklarının olduğundan artık emindi. 2010’da ABD Jeoloji Araştırma Kurulu, Leviathan Havzası gaz rezervini açıkladı, böylelikle İsrail bilgilerini teyit etti. Politikalarını zenginleştirebilir ve hatta (Türkiye dahil) sertleştirebilirdi. Bunun bir başka açıklaması, artık bazı ülkelere daha net rest çekebilirdi. Plan ve projeleri büyüyebilirdi. İsrail özgüvenini 2009’da Doğu Akdeniz’de doğalgaz rezervlerinden emin olunca bütün politikalarını revize etti. Türkiye ile İsrail’in yolları 2009’da ayrıldı. 

17 Aralık 2010’da ise Güney Kıbrıs ve İsrail Dışişleri Bakanları Lefkoşe’de bir araya gelerek Münhasır Ekonomik Bölgeleri’nin (MEB) belirlenmesi konusunda daimî bir anlaşmaya vardılar. 2011’de Noble Energy şirketi Kıbrıs’ın güney kesimindeki Afrodit gaz sahasını keşfetti. Rumlar da artık İsrail gibi hiçbir söz dinlemeden, hukuk ve adalet gözetmeden, uluslararası anlaşmaları yok sayarak dış politika uygulamaya gireceklerdi.

2011’de Türkiye Doğu Akdeniz’de var olma girişiminde kararlılık gösterdi. 2011’de Arap Baharı başlamıştı. Aynı yıl Hüsnü Mübarek devrildi, 2013’te Çin İpek Yolu projesini ilan etti, 2014’te Rusya’nın Kırım işgali oldu. 2013’te Rusya, Esad yönetimiyle 25 yıllık anlaşma yaptı, 2014’te IŞİD’e karşı ABD önderliğinde Koalisyon kuruldu. 2013’te Mısır’da Muhammed Mursi darbeyle devrildi. Bu zamandan 2016 Temmuz’una kadar Türkiye iç meselelerle uğraştı. 

Türkiye 2016’da Doğu Akdeniz’de enerji politikalarında aktif olma kararı aldı, sonra 2019’da Libya ve Türkiye “Deniz Yetki Alanları Anlaşması” geldi.

Türkiye badireli süreçler yaşadı. Temelde ve öteden bu yana PKK terör örgütü ile meşgul edilmekteydi. Küresel değişimi tam olarak okuyamadı. Alınacak politik önlemler vardı, ama bunlar bir şekilde alınamadı. Sonuçta 2014 yılında “6-8 Ekim” kalkışmasını ve 2016’da “15 Temmuz” FETÖ darbe girişimini de gördü. Olayları 2008 yılından itibaren ele alarak aşağıdaki tabloyu oluşturdum, detaylıca inceleyebilirsiniz.

Türkiye’nin İsrail ile veya tam tersi, İsrail’in Türkiye ile ilişkilerini bozma zamanı 2009’da “One Minute!” olayı oldu. O halde 2009, sonrasında 2011 yıllarını dikkatlice incelersek bugüne gelen sorunlu konuların temellerinin bu dönemde atıldığını anlayabiliriz. Bahsettiğim ABD-İsrail anlaşması olan 2013 sonrasına bakın, olaylar ne denli artış gösteriyor. Karşılıklı çözüm arayışları ve bunları baltalayan çeşitli politikalar… Hepsinin sonucunda Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Sistemi’ne geçiliyor. (Bu tablodaki konuları kendi eklemelerinizle bu günlere kadar ilerletebilirsiniz.)

Türkiye bir fay hattı üzerinde mi? Samuel P. Huntigton halkı mı? Aşağıdaki harita bunu özetliyor gibi, bakalım:

ABD ile İsrail, 2013 yılında kendi Doğu Akdeniz (EastMed) planlarında anlaşmaya varmışlar. Buna ABD ve İsrail arasında yapılan Bölgesel Strateji Anlaşması dendi, ama kısaca EastMed idi (East Mediterranean, Doğu Akdeniz). 

Bu anlaşmanın çeşitli alanları vardı: Arap Baharı’nın işlemesi, İran’a yönelik uygulanacak planlar, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da (MENA) “Dubai Modeli” yapıların kurulması, İsrail’e karşı yeni bir planla yaklaşılması (bu daha sonra İbrahim Anlaşmaları olarak karşımıza çıktı), enerji politikaları bakımından sürdürülecek planlar, Kıbrıs ve Yunanistan üzerinden yürütülecek planlar, Balkanlar’da, Kafkaslar’da, Körfez bölgesinde gerçekleştirilecek planlar… 

Burada temel bölgesel engel Türkiye olarak görüldü. Hedef merkezinde Türkiye vardı: Müslüman ve Türk kimliği, İmparatorluk bakiyesiyle bölgede toplumlara dair potansiyel gücü, demokratik örnekliği, gibi. Bunun üzerine diğer gelişmeleri de beraberinde yürüterek, Türkiye’nin ötekileştirilmesi veya dışlanmasıanlamında hedefler belirlendi. Esasen İran sınırından Doğu Akdeniz’e uzanan bir garnizon devleti kurulması hakkındaki somut plan bu tarihte anlaşıldı. 2013 sonrası Türkiye, İsrail ve ABD başta olmak üzere bölge ülkeleriyle olan ilişkilere bakın, hepsini yeniden tekrar okuyun, taşlar yerli yerine oturacaktır.

ABD’nin İsrail ile birlikte attığı adımların amaçlarını kısaca özetleyelim: Doğu Akdeniz’i kontrol etmek; Kudüs, Golan, Gazze, Filistin meselelerinde yeni adımlar atmak, sorunu İsrail’in hedefleri doğrultusunda çözmek; başta Birleşik Arap Emirlikleri (Dubai) olmak üzere Körfez Ülkeleri’ni bölgedeki tüm amaçlar için kullanmak; Suriye’de özerk bir Kürt bölgesi kurmak; Suriye’den sonra sorun sahasını Ürdün sınırına ve Lübnan’a genişletmek; Türkiye’nin bölgedeki imkanlarını daraltmak; İran’da rejimi değiştirmek, Basra’dan Doğu Akdeniz’e enerji yolunu kontrol etmek; İran’ın durumunu düzeltene kadar bu ülkeyi Orta Doğu ve Orta Asya bölgelerinde tahrik edici olarak kullanmak; İsrail’den Avrupa’ya olan bütün bağlantıları kontrol etmek; GKRY ve Yunanistan’ı köprü olarak kullanmak; Kuzey Afrika’da kontrolü elde tutmak.

Evet, 2013 yılında ABD ve İsrail arasında bir dizi hedef belirledi, biri de Türkiye ekseniydi. EastMed’i İsrail’den İtalya’ya uzanan boru hattı projesi olarak görenler var. Bu da kullanılan bir terimdir. Ancak EastMed; ABD-İsrail arasında Türkiye’yi merkeze koyan siyasi projedir. EastMed, İsrail’in öncülüğüyle 2013 yılında İsrail’den uzanarak ve Balkan ülkelerini içine alarak başlatıldı. İsrail-Balkan ülkeleri arasında bütün köprüler kuruldu, birbirine siyasi, ekonomik, sosyal, ulaşım, vs. bağlamak hesaplandı. 

EastMed’e boru hattı projesi üzerinden bakanlar daha çok Avrupalılardır. Buna QUAD (Dörtlü) demektedirler. QUAD terimini yakın zamanda ABD’nin Hint-Pasifik’te yeni oluşumuyla da gördük, bu ayrı. Avrupa’nın Doğu Akdeniz’deki QUAD ülkeleri Yunanistan, Kıbrıs (elbette Güney Kıbrıs), Fransa ve İtalya’dır.

Diğer bir konu ABD tarafından, Avrupa’nın güneydoğusu bölgesinde (Karadeniz’de Rus sınırından, Kafkaslar ve Orta Doğu ekseninde Doğu Akdeniz sınırı kapsanmaktadır,) Rusya ve Çin ile Doğu Akdeniz’de “önleyici” bir oluşum içine gidilmesiydi. Bu ABD stratejisi Doğu Akdeniz’de İsrail’i ana-stratejik ortak kabul eder, Türkiye’yi değil. İsrail’in GKRY ve Yunanistan ile birlikteliğini sağlar. Bu strateji gereği ABD, İsrail’in yanı sıra Yunanistan ve GKRY sahasında askeri üsler kurar ve silahlanmayı buna göre yönlendirir.

Bunlara ilave Rusya’nın ve Çin’in pozisyon alma girişimlerini de hesaba katmak gerekir. Çin’in Yunanistan Pire Limanı projesi 2009’da devreye girdi. Pire Limanında, Çin’in COSCO devlet şirketi işletmesi var. NATO tarafından düzenli olarak kullanılan Pire limanının %51’ine Çinliler ortak. Çin, İsrail-Hayfa Liman işletmesini ise 2019’da (anlaşmanın 2021’de yenilenmesi bekleniyor) aldı. Rusya’nın Orta Doğu ve Kuzey Afrika yaklaşımları da 2011’den sonra yoğunlaşmış haldedir.

ABD tarafından 2017’de kabul edilen “Avrupa ve Avrasya’da Rus Etkisini Azaltma Kanunu” ile ekonomik ve politik alanda “düşman” ülkelere nasıl karşı konabileceği bu şekilde açıklanmıştır.

ABD 2018 yılında, GKRY’ye askeri ataşe görevlendirmiştir. Bunun bir anlamı da KKTC’yi görmezden gelmektir, AB gibi Kıbrıs Cumhuriyeti’ni esas alır, Ada’da resmi muhataplığı GKRY üzerinden sürdürmektedir. Zaten 2004 yılından bu yana AB için de durum budur.

Nisan 2019, ABD’de Cumhuriyetçi Senatör Marco Rubio ve Demokrat Senatör Bob Menendez “Doğu Akdeniz Güvenlik ve Enerji İşbirliği Kanunu” tasarısını Kongre’ye sundu ve daha sonra bu uygulanır hale geldi. Tasarının hukuki (sadece) gerekçesi S-400’lerdir ama tasarıda sadece bu Rus silahı yoktur. Ya neler var? S-400’den etkileneceği ifade edilen F-35’leri de anlayabiliyoruz; Kıbrıs’a (Rumlara) ve Yunan ordusuna askeri yardım; ABD, İsrail, Kıbrıs ve Yunanistan arasındaki enerji işbirliğinin kurulması (2013 anlaşmasının ifşası); Doğu Akdeniz’de Ruslara karşı önlem alınması. Bu Türkiye’ye ait bir karar tasarısı ama asıl mevzu Doğu Akdeniz, enerji ve İsrail. Yayımlanan belgelerdeki özet paragrafı görüntüleyelim:

Bu tasarı ABD’nin Doğu Akdeniz’deki uzun dönem stratejisini yeniden şekillendirmeyi hedefledi. Bu kapsamda 1987 yılından beri yürürlükte olan Kıbrıs’a silah ambargosunun kaldırılması söz konusu oldu. Türkiye’nin Barış Pınarı Harekâtı sonucunda ABD ile varılan mutabakat metninde (Ekim 2019) “Türkiye’ye uygulanması öngörülen yaptırımlardan vaz geçildiği” maddesi vardı, ama bu mutabakat bu yönüyle de uygulanmadı.

Doğu Akdeniz’de 2003-2012 yılları arasında İsrail, Mısır, Yunanistan, Güney Kıbrıs, Lübnan kendi aralarında anlaşmalara vardırlar, hatta buna Avrupa’yı da dahil ettiler. Bir ilave yapalım, 2003-2019 tarihlerini esas alırsak, ABD, Fransa, İsrail, Güney Kıbrıs, Yunanistan, Mısır gibi ülkeler kendi aralarında savunma işbirliği anlaşmaları konularını da tamamladılar. Bu savunma işbirliği konularının hepsinde bir şekilde Suudi Arabistan ve BAE yer aldı.

ABD ve İsrail tarafından dayatılmak istenen “Dubai Modeli” diye bir konu var. Bu iki ülke Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da birçok ülkeyi parçalayarak Dubai modeli alanlar kurmayı planlamışlardı. Filistin bunlardan bir tanesidir. ABD ve İsrail’e göre “İslamcı” ifadesi bölge siyaseti için önemlidir. ABD ve İsrail, istedikleri ülke ve güçler için ötekileştirmek ve dışlamak adına bu kavramı kullanmaktadır. “İslam” ile “radikal terörizm” George W. Bush zamanından itibaren birleştirilmiştir. Bölge siyasetinde “ılımlı/radikal İslam” kavramları özellikle kullanılmaktadır. Siyasal İslam veya İslamcılık, MENA’da birçok kapıyı açmak için anahtar görevi almaktadır, ama İsrail için en öncelikli mesele Filistin’in yok sayılması konusudur. Filistin yok sayılacak, Filistin için İsrail’e karşı mücadele eden örgütler siyasal İslam ile sindirilecek, sonra “normalleşme” süreci yaşanacak ve Dubai modeli yaygınlaştırılacaktır, plan budur. Sonuçta, XXI. Asırda bölgede kültürel kökü olan bir gerçeklik, ABD ve İsrail tarafından politik araç haline dönüştürülmüştür.

Dubai Modeli konusunu önemsiyorum. Zira Joe Biden’ın küresel bakımdan 2040 yıllarına göre temellerini attığı düzenin anlamı Yeni-Ortaçağcılık (Neomedyevalizm) olmaktadır. Neomedyevalizm, çıkarların birleştiği alanlarda kendini gösteren devlet merkezli olmayan ve çok kutuplu bir dünya düzeniyle ilgili bir kavramdır. Ne devletlerin yıkılmasını veya anarşinin başlangıcını önceden haber verir ne de böyle bir kaygısı vardır. Bunun yerine, yeni küresel sistem gereği sorunlu olan her meseleyi kendi haline bırakır, kalıcı bozukluğu ve istikrarsızlığı kabul eder. İşte böylesi kaotik ortamın kabulüyle yaşamın devam etmesi algısı içinde her güç unsuru kendine özgü güç unsurlarını kullanır. Bu Yeni-Ortaçağcı anlayışın istediği ülke tipi: Yapay oluşum (etnik, dini ve köklü kültür bağı ve iddiası yok; aşiret reisi olsa da kabul edilir), küçük (küresel mega-kent yapıları esas alınmış biçimde), kolay yönetilir (küresel-liberal düzen ve ABD enternasyonalizmi ile egemenliğini paylaşan), küresel sisteme bağlı (FED’e ve buna dayalı ekonomik sisteme, ABD savunma sanayi ve buna dayalı güvenlik şebekesine bağlı); sorunsuz (sorun mu çıkardı, idareyi değiştir, olsun bitsin).

Bizler daha sonradan, Donald Trump zamanında Damat Jared Kushner ile başlatıldığını düşündüğümüz İbrahim Anlaşmaları (Abraham Accords) süreci ve devamındaki normalleşme anlaşmalarını ilk Dubai Modeli ile anmamız gerekmektedir. Eğer böyle düşünülürse zaman, yer, hedefler ve yöntemler daha iyi değerlendirilir.

Bölgede doğru okunması gereken konular olarak dikkat çekmeliyim; aynı zamanda Avrupa Birliği ve İsrail, Levant bölgesine yayılma politikasını devreye koydu ve buna özgüveni olduğunu gördü. Türkiye ise bu konulara aynı paralelde jeopolitik yaklaşımla bakmadı. Bölgedeki bu jeopolitik yaklaşım başat güç ABD tarafından da hesaba katıldı ve sonuçta kendi projelerini revize ederek konuya dahil oldu. 

Aşağıdaki tablo ABD’nin Akdeniz’deki Gri Bölge Operasyonları’nı anlatan bir dokümandan esinlenerek hazırlanmıştır. ABD, Türkiye’yi “gri ülke” olarak işaretledi. Konuyu etraflıca incelemek isteyenler, CSIS’ın Büyük Akdeniz Üzerinde ABD Çıkarlarını Güvence Altına Almak[1] başlıklı raporuna bakabilirler.

Akdeniz’de ABD gözüyle ülkelerin tasnifine bakalım. İtalya, Yunanistan, İspanya, Fransa, İsrail, Arnavutluk, Slovenya ABD için “Çıpa Devlet” kategorisindedir. Bu ülkeler (sırayla), ABD’nin Kuzey Afrika ve Orta Doğu’daki istikrarsızlığı yönetmenin anahtarı konumunda gördüğü Fransa ve İsrail ile işbirliği çabalarını güven verici görmektedir. Çıpa devletler genelde Avrupa’dadır. Avrupa bölgesinde NATO ve Avrupa Birliği örgütleri aktiftir. Afrika ve Orta Doğu bölgelerinin istikrarına yakından ilgi duymaktadırlar. NATO, üyeleri için bir güvenlik şemsiyesi sağlar ve bir çatışmayı hafifletici olarak hareket edebilir. Benzer şekilde, AB kendi üyelerini 2008 mali krizi ve Covid-19 salgını gibi küresel olaylarda koruyabilir. Akdeniz’de kıyısı olan Avrupa devletleri ekonomik durgunluk ve sık sık hükümet değişiklikleri gibi olaylar yaşasa da bu istikrar sağlayıcı faktörlerle barışçıl çabalar için işbirliği yapılan ülkelerdir.

ABD’ye göre Akdeniz havzasında Hırvatistan, Fas, Tunus, Güney Kıbrıs, Malta ve Türkiye “Sağlam Ülkeler”kategorisindedir. Açıkça görüldüğü gibi, İsrail ve Yunanistan’a verdiği değeri ABD Türkiye’ye vermemektedir. Bunun nedenleri derinlemesine bilinmektedir ve açıklanabilirdir. Lobilerden tutunuz, PKK terörünü desteklemesine kadar pek çok konu burada sıralanabilir. ABD gözüyle ifade edelim, adı her ne kadar sağlam olsa da bunların içinde en istikrarsız ülke Türkiye olarak gösterilmektedir. ABD, Türkiye’yi ve bu değerlendirmesini şöyle tarif ediyor: Türkiye NATO’nun en büyük ikinci ordusuna sahip ve binden fazla ABD ve diğer NATO müttefik kuvvetlerine ev sahipliği yapmaktadır. Aslında Türkiye, bu yönleriyle çıpa devlettir. Ancak gidişatı siyasi, ekonomik ve güvenlik yönleriyle istikrarsız olarak tarif edilmektedir. 

ABD’de Türkiye’nin dış politikası da ilginç biçimde değerlendiriliyor ve “bölgede giderek daha iddialı hale gelen dış politika” diyorlar. Nedir bu iddialı olmanın ABD’yi rahatsız eden tarafı? ABD kendisi için değil, Türkiye’nin komşu ülkelerinin rahatsızlığını işaret ediyor ve “neredeyse tüm komşularıyla gerginlik içinde” diyor. Bakın şu değerlendirmeye: “Doğu Akdeniz’deki bir güvenlik ihracatçısından diğer kıyı devletleri için bir güvenlik sorununa dönüşüm.” Hatta ABD, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın eylemlerini, “Türkiye’nin kendi çıkarlarını ve bir NATO müttefiki olarak sorumluluklarını baltalıyor,” şeklinde görüyor.

Her şartta ve konuda İsrail’i destekleyen, İsrail’in güvenliğini kendi güvenliği gibi gören, bölge kaynaklarını ve ulaşım yollarını yöneten, Filistin’i yok sayma politikalarını sürdüren, Irak’ı böldüğü gibi Suriye’yi de bölmeye gayret eden, PKK/YPG’yi kendi projesi olarak SDG haline dönüştüren, terörü destekleyerek bölgede kendine uygun devletçikler kurma politikasını sürdüren, Kuzey Kıbrıs’ı görmezden gelen, Türkiye’nin beka faaliyetlerine katkı sağlamak yerine tam tersi bir politika izleyen ve bu tipte birçok yanlı politikalar izleyen ABD, Türkiye’yi iktidar partisi üzerinden baskılamak istemektedir. ABD, HDP’yi ve FETÖ’yü savunmaktadır. ABD’nin 2019 Terör Raporu’nda[2] da yazdığı gibi, HDP ve FETÖ konusu Türkiye’nin iç meselesi gösterilmektedir. Ama görünüyor ki Irak ve Suriye’de PKK ve ABD’de ise FETÖ himaye edilmektedir.

Hatta tam da bu noktada ülkelerin iç işlerine müdahale eden bir ABD varlığını işaret etmemiz gerekmektedir. Türkiye’de iktidarı hedef göstermesi, örneğin Joe Biden ve bazı senatörler açıkça dile getirdiler ve ötekileştirme politikalarını bir operasyon şeklinde yürüttüler. ABD’nin söylemlerine bağlı etkilenen iç politika aktörleri Türkiye’de kendilerine dönük haklılık emaresi bulmaktadırlar.

Sağlam görülen ada ülkelerden biri de Güney Kıbrıs’tır (ABD Kıbrıs Cumhuriyeti olarak görüyor). Kıbrıs ve Malta adalarının önemi ABD için giderek artmaktadır. ABD kısa süre önce Güney Kıbrıs için “ölümcül olmayan silah ihracatı kısıtlamalarından bir yıllığına feragat etti”. Bu, deniz güvenliğini ve kaçakçılıkla mücadele ile terörle mücadelede işbirliğini geliştirme faaliyeti olarak işaret ediliyor. ABD, Kuzey Kıbrıs’ta yolsuzlukların olduğunu ve bu durumu Ada’nın bütünleşmesi adına bir istikrarsızlık konusu olduğunu iddia ediyor. Ayrıca ABD, Türkiye’nin güvenlik konusunda gerilim yarattığından dolayı Ada’nın bütünleşmesine engel olduğunu düşünüyor.  

O halde soralım, Türkiye kendine ait olan politik yaklaşımları doğru okuyamadı mı? ABD ile ilişkilerde NATO üyesi ülke olmak yetmemekteydi, Türkiye bu bağı yeterli mi gördü? Türkiye jeopolitik açıdan alternatifsiz olduğunu mu değerlendiriyor? Bu manada İsrail, Güney Kıbrıs ve Yunanistan ile oluşturulan hat Türkiye’nin önemini boşa mı çıkarmış oluyor?

Bu gri bölge planı çerçevesinde ABD açısından Türkiye tarifi şöyledir: ABD açısından orta riskli, Rusya ile politik, ekonomik ve askeri işbirliği olan, ama NATO üyesi, sağlam ülkedir.

Şimdi 2013 yılından bu yana süren plan çerçevesinden yaklaşarak, ABD ve İsrail arasında yapılan “Bölgesel Strateji Anlaşması” konusunu da dikkate alarak, geniş bir tanımla Türkiye’nin ABD politikasında yerinin ne olduğunu ifade edelim: ABD’nin çıpa ülkesi değildir, ılımlı İslam ile irtibatlıdır, Dubai Modeli ile ötekileştirme ve dışlama politikaları izlenmelidir.

Türkiye’nin küçülmesi, bölünmesi, medeniyet iddiasından uzaklaşması, bölgesel ve küresel meselelere dair pasifize edilmesi en çok kimin işine yarar?

Buna karşılık, sorulara, cevaplarına ve metnin tamamında işaret edildiği üzere başlıklara bakalım, Türk-Amerikan ilişkilerinin tedricen sorunlu hale gelmesinde izlenebilecek alternatif politikalar olabilir miydi? 

Sanırım başta sorduğum soruların cevaplarını verdim. Karar sizin. Ben bütün çıplaklığıyla durumu anlatmak istedim, bunu yaptığımı düşünüyorum. Varsa eklemek istedikleriniz gönderin ilave edeyim.

Örneğin Türkiye 2001 yılında 2021’i hesap edip doğru politikalar izlemedi (veya etki edip izlettirilmedi) ise 2041’in hesabından kim sorumlu olacak?

Şimdi geldik yeni sorulara: 2041 yılında nasıl bir ülkede olmak istersiniz? Siz değilseniz bile çocuklarınızı düşünün cevaplayın. Örneğin ülkeniz bölünürse, bu sizin için de uygun mu? “Küresel-liberal sistem Marsa bile gidecek, öyleyse seçim hakkımız yok” mu diyorsunuz? “ABD ve Çin savaşsın, ben de sonuca göre pozisyon alırım” yaklaşımı size uyar mı? “Hele bugünümüzü halledelim, yarın beni ilgilendirmez” fikri nasıl? O halde hesabı sağlam yapalım. İsrail ve ABD anlaşmalarına itirazınız olacak mı? “Bu ülkelere gider rica ederim çözerler” mi diyorsunuz? “ABD olmazsa Rusya var, onlarla ilerlemek her işi çözer” düşüncesi size parlak geliyor mu? Bu herkesin savaşı, mücadelesi ve seçimi. Herkes kendi görüşü ve politikası gereğini yapacaktır. Oyun, düzen, sertlik yok ama! Dürüstçe ve vicdanımızla hareket edelim, olmaz mı?

Politika zamanın ruhunun okunması sanatıdır, vizyon sahibi olmaktır, strateji bilmektir, geleceği şekillendirecek akla sahip olmaktır. Liderlik etmek (Türkçesi açıklıyor: önderlik) geleceğe gitmektir. Strateji ortamı dizayn eder, nokta atışı yapmaz. Ülkeler ortam içinde kendine göre doğru politikalar geliştirip uygulayabilirler, ancak bu politikalar geniş zaman ve diğerleriyle etkileştiği çevre koşulları içinde anlamsızlaşır.

NOT: Kişisel düşüncelerimi yansıtır. Fikri mülkiyet hakları gereği bu bilgileri referans vererek kullanabilirsiniz.

Gürsel Tokmakoğlu


[1] CSIS, Rachel Ellehuus ve Donatienne Ruy, 16 Aralık 2020, https://www.csis.org/features/securing-us-interests-across-greater-mediterranean

[2] US, Country Reports on Terrorism 2019

Politika 'ın son yazıları

80 views

Yerelde Yapısalcılık

Bir olaya bakış yöntemimde felsefe ve tarih olmaz ise ben bunu oldukça eksik görürüm. Hemen herkesin siyaset, seçim, belediye, vs. konuştuğu noktada ben, bu işte temel felsefe ve asıl stratejik açıklama nerede diye arıyorum. Dolayısıyla felsefi yaklaşım ve stratejik bakış tarzı siyaset üstüdür. Benim açıklamalarım bu noktada değerlidir; mevcut yapılanlar gibi değil, başka türlü tartışmaları kapsamaktadır. Açıkça yazayım: Kim kazanacak, iktidar veya muhalefet ne yapacak, türü ifadelerle değil; imar neye göre olmalı, altyapı ve üstyapı nasıl planlanmalı, ülke ekonomisine uyumluluk ne şekilde sağlanmalı, kanunlar ne içerikte olmalı, gibi piramidin üstündeki meseleler önemlidir.
126 views

Emperyalizm

Bugünün anlayışı, küresel imkanlar içinde sahip olunan alanları artırmak ve güçlenmek, değer üretimi rekabetinde gerilerde kalmamak fikri üzerinedir. Ruslar gibi sürekli “kahrolsun emperyalizm” diyeceğinize, “ben hangi değeri üretebiliyorum, hangi büyük pazarda kaça satıyorum,” diye bakın isterim. Bugün ülkeler bazında ABD, İngiltere, Çin, Japonya, Güney Kore, birlik bazında Avrupa Birliği, küresel şirketler bazında sürekli sayısı artan ve yenilik üretenler, esasen bunlar değerleri zorluyorlar ve muhatap alınıyorlar. Daha fazla muhatap alınabilmek için yapılması gerekenler belli! Olan şu: Muhatap alınanların ve değer üreticilerinin daha fazla yayılması fikri!..
136 views

Doku Bozumu

Bu makale Ortadoğu'da kangren olan meseleleri stratejik düzlemde incelemektedir. Mevcut dokuyu bozan yapay düşünceler ile gerçekte olanlar arasındaki farkı bütün çıplaklığıyla dile getirmektedir. Halen bölgede savaş, çatışma, suç, terör, işgal, soykırım, gibi pek çok olumsuzluk yaşanmaktadır. Uluslararası sistem bu olup bitene çare bulamamaktadır. Suriye, Irak, Lübnan, Yemen, Libya, gibi ülkelerin halkları harap ve bitap düşmüş durumdadırlar.
192 views

Devlet-dışı Aktörler

Burada gayet karmaşık, iç içe geçen ve masum insanların istismarına dönük olayları ihtiva eden, bütün gayrimeşru faaliyetleri, politikaları, planları ve operasyonları, terörizmden tutunuz, vekalet savaşlarına, buradan iç savaşlara, gri bölge operasyonlarına, meşru görünse de esasen çıkara hizmet edenlere, meşru siyaset yapmak ve bunu geliştirmek varken, siyaset alanını anti-demokratik yöntemlerle daraltanlara kadar, birçok durumu kısaca da olsa açıklama imkânımız oldu. Meşruluk ile gayrimeşruluk arasındaki perdeyi görmek veya belirlemek çok çok önemlidir. Ben de sizler de hep birlikte bu dünyada birer aktörüz, tıpkı devletler, hükümetler, liderler, şirketler, gibi. Politika, insana has bir yetenek, işlev ve özelliktir. Meşruiyet dahilinde kalabilmek çok önemlidir. İnsanlar, istikrar, barış ve esenlik içinde yaşamayı, gelişmeyi, evlatlarını refah ve güven içinde yetiştirmeyi istemektedir.
127 views

ABD ile Yeni Bir Sayfa mı?

Geleceğe bakıyoruz, öyle değil mi? Mesela NATO’nun genişlemesi yönüyle İsveç’e onay verildi, bunun karşısında F-16 modernizasyonu gerçekleşecek. Hatta şimdiden aradaki başka tıkanıklıkların giderilmesi açısından olumlu açıklamalar yapılıyor, kamuoylarına bilgiler veriliyor, bunların bir anlamı olmalı.
DÖNBAŞA

Okumadan Geçme