Teşhirin Yönetimi ve Aynılaşmanın Küresel Yöntemi

Bir kavram çalışması ve bunu daha çok toplumsal yönleriyle inceleyerek yapalım. “Teshir” kavramından yola çıkarak bazı analizler yapalım ve sonuçta toplumların etkileşimine dair bir metot ortaya koyalım. Aynılaşma insana dair bir sentez kültür mü? Küresel kapitalist sistem teşhiri yönetmekle ilgili bir yöntem üzerine mi çalışıyor? İşin içerisinde liderlik, nesnellik, dönüşüm, teknoloji dahi vardır. Şimdi bunları bir sıra ile görelim.

Teşhir Kavramı ve Toplumsal Algı

Teşhir sözcüğünü sevimsiz bulanlar vardır. Temelde yaygın kullanım bulan bir sözcüktür. Teşhir; göstermek, sergilemek, herkese duyurmak, dile düşürmek, topluma tanıtmak demektir. Bu yönleriyle bakıldığında kavramsal çok konunun tartışılması da mümkün olabilmektedir.

Kavramların çağrışımı toplumlar arasında farklılıkların da görülmesidir. Bir toplum bireyi kendini açıkça göstermenin varlık sebebi olduğunu düşünüp hareket ederken, diğeri kendini saklamak ve ön plana çıkarmamak için gayret eder. Bu örnek insanın yürüyüşüne bile yansır. Bir toplumdaki insanlar diğeri için çıplakken, başka bir toplumda giyinmek modayı takip etmek anlamına gelebilir. Bir hanımefendi dik yürürken, diğer toplumdaki öne eğik yürüyebilir. Bir bey kollarını açarak ve sallayarak yürürken, diğeri başkalarına değmeyecek dikkatte yürüyebilir. Bireyin bilinçaltı ve kişisellik ötesinde toplum baskısı, değerler yumağı, kültürel motif veya daha birçok konu işin içindedir.

Konuyla ilgili toplumsal algının kullanılan yere göre değişimini inceleyelim. Bazı örnekler verelim:

• “Bayanlar teşhiri sever,” cümlesi olumsuz algılanır.
• “Yeni kreasyonu yarın teşhir edeceğiz,” beklenti ve merak uyandırır.
• “Suçluyu basın yoluyla teşhir etmek lazım,” gerekli görülür.
• “Seni cümle âleme teşhir edeceğim,” olumsuzdur ve tehdit içerir.
• “Genç kızların korkulu rüyası teşhirci parkta yakalandı,” rezilliktir.
• “Bencillik yapma,” cümlesi olumsuz algılanır.
• “Bu iş benim çıkarıma,” haklılık uyandırır.
• “Müsaade et, kendimi bir göstereyim,” gerekli görülür.
• “Liderler her fırsatta kendilerini gösterirler,” normal görülür.

Teşhircinin doğrudan anlamı teşhir eden demektir. Argoda cinselliğinden bir parça göstermek de anlaşılmaktadır. Belki teşhir sözcüğünün itici bulunduğu kullanım budur. Buradan yola çıkarak hastalık düzeyine varan bazı yönleri düşünebiliriz.

Teşhir için bir amaç olur. İnsanlar açık veya gizli şöyle bir kanaatle hareket ederler: “İşte kendimi kanıtladım!” “İşte kendimi ifade ettim!” “İşte benim tarzım!” “İşte ben buyum!” “İşte benim sevdiklerim!” “İşte yeterince dikkat çektim!” “İşte benim özelim!”

İnsanların bazıları teşhir için özelini bile ortaya sürerler. Sosyal medya uygulamaları, örneğin Facebook bundan dolayı kısa sürede başarılı olmuştur. Teşhirde “Beni herkes bilsin!..” fikri öne çıkar.

İnsanın kendini ispat etme isteği süreklidir ve aslında gereklidir. Benlikten (nefisten) kaynaklanır. Bu amaçla yaptığı fiillerde, “İşte benim farkım!” der. Örneğin insanlar (özellikle erkekler) kendini ispat için gücü ve mizahı ortaya sürerler. Kendini ispatta yine “Beni herkes bilsin!” fikri vardır.

Kültürler arasında farklılıklar görülür. Bu çok doğaldır. Batılı birey için daha çok benlik güdüsü ve nesnellik baskındır. Batılı dünyayı kategorilerle değerlendirir. Buna karşılık bir Asyalı dünyayı ilişkiler yönüyle değerlendirir. Bu tür çıkarımların her biri gerekçeleri belli köklü sebeplere dayanır.

Bencil, sadece kendi çıkarını düşünen, etrafındakileri gözardı edendir. Bencillik insanın metaya aşırı düşkünlüğü; onu saklama, biriktirme ve paylaşıma açmama güdüsüdür.

Teşhir alanları nelerdir? Teşhir alanlarını gruplandırarak gösterelim:

• Gerçek alanlar; sokak, vitrin, podyum…
• Medya; yazılı ve görsel…
• Sanal alanlar; internet ve akıllı (smart) teknolojiler.

İnsanların vazgeçemeyeceği şeyler nelerdir? Sosyal imkânları artan herkes bir üst sosyal yapının gerekliliklerini yerine getirme amacına yönelir. Bu arzu yaratır ve arzu bitmeyecek bir tatmin arayışının da gerekliliği gibi ortaya çıkar. Temel olarak, insanlar kendini ifade etmekten, kadınlar güzel görünmekten, erkekler kendini önemsetmekten vazgeçemezler.

Reklam endüstrisi ürünün satılmasına yönelik bir çaba içindedir. Toplumsal yapının analizi yapılmış, hassasiyetleri tanımlanmış, ürün ile tüketici arasındaki buluşmayı yaratacak bir kısa yol bulma işi reklamın çabası olarak görülür. Başka bir ifade ile reklam arzulara, ihtiyaçlara ve benliğe odaklanır.

Bir kültürün diğerine baskın olması için teşhir konusunda bir yönetim gereklidir. Bu bazen yokmuş gibi gösterilir bazen de başka isimler ile yürütülür. En basit başka isim reklam veya modadır. Ama buradan dünya politikasına dair bir çıkarım yapabilmemiz için bu örneklerden daha farklı bir açıklamaya yönelelim. Baskın kültürler sistemleri, mecraları, küresel eğilimleri dikkate alırlar. Örneğin, “Teknolojik gelişme ihtiyaçtan ortaya çıkıyor,” dendi ise bunun anlamı içinde ihtiyacın yönlendirildiği de vardır. Yani teşhirin suni döngüsüne bakarak yönelimleri de açıklamak mümkün olabilecektir.

Bireysel ve Toplumsal Tespitler

Toplumları gözleyerek bazı genel tespitlerde bulunalım.

Kültürel değerleri oturmuş toplumlarda; öz disiplin, sadakat, geleneğe saygı, aile ve yaşlıları onurlandırma, ekip ruhu, danışmacı yönetim, işbirliğine açıklık fazladır. Kendinde eksiklik duyan toplumun fertlerinde; eşitlik, yaratıcılık, bağımsızlık, geniş görüşlülük, farklı bir yaşam tarzına özlem arayışı vardır. Bazı insanlar kendi gibi olmanın ötesinde herkes gibi olmanın yollarını ararlar, fırsatını bulduğunda bunu denemek isterler. Başka bir kültürün dilini, ürününü ve doğasını kullanan çift kültürlüdür; ona başka kültürün alışkanlıklarını vermek zor değildir.

En çok ilgi çeken ortaklıklar teknolojik yenilikler ve moda ile ilgili olanlardır. Eğer müdahale edilmez ise doğal gerekçelerden dolayı; bir odada bir kişi esnemeye başlasın kısa zaman sonra diğerleri de esner; bir Amerikalıya Samsung, bir Koreliye Iphone satmak, bir Avrupalıya Yoga, bir Çinliye step yaptırmak zor değildir; tüm dünyada moda haftasında kırmızı renkli elbise tanıtılırsa, sezon içinde İtalyan kadın da, Japon kadın da kırmızı giyer; mini etek moda olsun, tüm kadınların gardırobunda mutlaka bir mini etek bulma şansınız vardır; hafta sonu kadınlar kent meydanından bir kez geçmeye alıştırıldılarsa, hazırlanırlar ve bu görevi mutlaka yerine getirirler.

Bireyin kendisinde olmayana duyulan özlem baskındır. Farklı uyarıcıların daha geniş bir dizisine dikkat edip, insanlara daha hızlı ve doğru bir biçimde tepki vermeleri biraz eğitimle gösterilebilir. Buna karşılık akıl yürütmeye bütüncül ve diyalektik yaklaşımın bilişsel yönleri; algılara, felsefeye ve mizaha köklü şekilde tutunduklarından dolayı eğitimle zor kazandırılır. Kültürel düzey ve kullanılan dil arasında ciddi bir ilişki vardır. Bu dile yansıyış ölçütü algı, felsefe ve mizah karakterlidir.

Örneğin Asya kültüründe nesnenin ilk görüldüğü andan itibaren çevresine bağlı hale geldiği ve bellekte o şekilde kaldığı ortaya çıkar. Buna karşılık Batı’da (özellikle Amerikalılarda) nesne tümüyle çevresinden ayrı algılanır. Bir Kazak içinde olduğu ortamı, ortamdaki görünür görünmez şeylerin ilişkilerini ve nesnelerin geneli görme veya algılama eğilimindedir. Amerikalı ise değişik ortamlar içinde gördüğü nesneye odaklanır. Bu aynı zamanda arka planın anlaşılmasına da etki eder. Arka plandakilerden dolayı yargılamaya doğrudan gitme güdüsü Batılıda Asyalıya göre fazladır.

Asyalı için arka plan “resim” temelde doğa temalıdır. Batılı için arka planın ilişkisinden çok ön planda belirgin bir nesne vardır. Bu temel bakış açısı her bir duruma yansır. Örneğin bir Amerikalı gördüğü nesneleri eşleştirmede ve değişimleri denetlemede etkin karar verirler.

Nesneler hiyerarşisi içindeki yargı ve denetim de bu bakış açısıyla “bu önemli, bu önemsiz…” diye toplumlar arasında değişiklik gösterir. Batılı her gördüğünden dolayı bir kural ara ve kuralcılık üzerine yargıda bulunma, düzen sağlama hükmü gelişir. Bu kendine çeki düzen verme, evine, iş yerine ve kentine kadar işler. Modanın sürekliliğini, teknolojik yenilemenin planlı şekilde nesneye işlenmesini buna göre düzenler.

Bu genel tespitlerden sonra şimdi de kendi toplumumuza dair yerel bazı tespitleri inceleyelim.

Çocuk veya gencin aile fertlerinden birine benzediğini kanıtlayacak tarzda konuşmaların yapılması değer verme anlamı taşır. Başkasının işine karışmanın yanlış olduğu bilinir ama etrafta konuşulan dinlenir veya gösterilene dikkatle bakılır. Tehlikeli bile olsa ilgi çeken bir yeniliği anlamayanların bile incelemesi sadece her şeyle ilgili olma amacı taşır.

Genelde dış görünüş ve ağdalı konuşma olan tarzın albenisi çoktur. Susmak erdemlilik için gerekli bir davranış görülür, ama durumun anlaşılıp anlaşılmadığı dikkatten uzak tutulur. Konuşanın girdiği duygusal hale uyum göstermek samimilik kabul edilir.

Bir mal kopya edilerek veya tersine mühendislikle üretilmekten çok yeniden tasarıyla üretilir ve övgü bunadır. Birçok nesnenin olduğu yerde en çok hareket eden ve renkli olana bakılır. Bir ürünün normal fiyatı 10 olsun; İstanbul’da 20, Ankara’da 10, Van’da 5 denmez ise satmaz.

Genç nesil “gerçek” konuşmaktan çok “sanal” konuşmayı sosyalleştirmiştir. Gençlik kendinin büyüklerince kritik edilmesini sevmez.

Ortaya konan iddialı düşünce kırsal yerlerde tepkisiz dinlenir ama kabul görmez, büyük kentlerde tepkili dinlenir ama kabul görür. Yol tarifinde verilen nirengiyi bütünün içinde neye göre seçileceğine karar verilemediğinden tarifler genellikle eksiktir.

Şimdi sizlere konu başlıkları vereyim ve siz etrafınızdakilere bakarak bazı tiplemeleri sınıflandırın. Farklı derecelendirmeler de verebilirsiniz ama basit olarak az, normal ve çok da diyebilirsiniz. Konular şunlar: Meraklılar, gizemi sevenler, iki işi birlikte yapmayı beceri zannedenler, kafası karışıklar, belli etmese de başkasına benzemeye çalışanlar, cesurlar, katılımcılar, protestler, iletişim becerisinde sıkıntısı olanlar, vaktini boşa harcama temayülü olanlar, güzel giyimliler, bilginler, teknolojiden bilerek yararlananlar…

Bu sınıflandırdığınız konulara dayalı olarak belirli sonuçlar çıkarmanız da mümkün olacaktır. Örneğin bir kesim gördüğünü belli etmeden süzdüğünü düşünür, öteki de kendinin incelendiğini anlar ve belli bir tavır takınır, bu onu motive eder ve bir bakarsınız o mahalden daha dikkat çekici şekilde bir daha geçer. Bu diğerinin dedikodusunu yapar, başkası onu bir film yıldızına benzetir ve abartarak konuşmasında konu eder. Bu tip bir kesimin kentin nerelerinde olabileceği de sizce belirlenmiş olur. Başka biri teknolojik gereç satan mağazaya girer ve hiç anlamadığı halde tablet bilgisayar almak istediğini sorar. Satıcı ona ne için kullanacağını sorar. Müşteri akıllı telefonu ile fotoğraf çekip Facebook’a koymak için bir kolaylık aradığını söyler. Bu tür müşterilerin artış göstermesi ile karşılaşan bir analizcinin neler yapabileceği ortadadır.

Güncel Yapıya Ait Örnekler

Teşhire ilişkin bir sistematik meydana getirilebilir. Bunun için haz, teşhir ve araç süreçlerinin ifadesine gerek vardır. Günümüz şartlarını örnek alarak bir teşhir sistematiğini aşağıda görüldüğü şekilde inceleyelim.

Haz için öne çıkan benlik fikri, takdir toplama düşüncesi ve beğenilme konusu insanı teşhire yönlendirir. İşte bu aşamada birey “Yaşasın, kendimi gösterebildim, artık meşhurum, işe yarayacak bir fikrim var!” diyeceği işe kanalize olur. Araç olarak da pratikte uygulamaları (aplikasyon) ve programları kullanır.

Ne tür örneklerle karşılaşılır?

• Ortak algının ifade bulabileceği mecralarda örnek: Çok güzel foto veya müzik albümünün tıklanması için mecrada hazır bulundurulması…
• Kendiliğinden ifade edilen görselliklerde örnek: Sanal âlemde fotoğraf paylaşma, beğendiklerini işaretleme…
• Kendiliğinden taraftar toplayan ifadelerde örnek: Sanal âlemde bilgi paylaşma, oylama yapma, düşünce sorma…

Verilen mesaj şudur: “Benim çektiğimi siz anında sosyal medyada izleyebiliyor musunuz? O zaman bizden hızlısı yok!” Bu mesaj gayet akıllıca görülür. Bireyi harekete geçirir. Birçok ticari ve teknolojik ürün bu fikirle üretilir.

Nesnellikle Küresel Değişim

Her benlik sahibi açısından fark edilmek, anlaşılmak, değer verilmek gibi bir duygusu kaçınılmaz şekilde ortadadır. Bunun para pulla ilgili olmadığı ilkel kabilelerin düğün bayram bilip kendilerini görünür kılmak için giyinmelerinden, takı ve boyalarla süslenmelerinden bellidir. Modern çağda bu konunun daha geniş kitlelere (ki bilinmeyen insanlara dahi açık olacak şekilde) yaygınlaşma imkânı bulduğu, kendini gösterme arzusunun ve kabiliyetinin arttığı ortaya çıkmıştır.

Aslında bütün bunlar toplumların duygularının ve eğilimlerinin ortaya çıkarılması açısından tam bir veri hüviyetindedir. Bu veriler nerede kullanılıyor? Elbette üretim ve tüketimde kullanım öncelik almaktadır. Bu nesnenin ön planda tutulması için insan davranışlarının ve özelinin dahi işin içine sokulması anlamı taşımaktadır. Batı kökenli baskın kapitalist kültür için bu bir gerekliliktir. Eğer toplumunuz kapitalist ise nesnelliğin insana daha belirgin işlemiş olması bir gerçektir. Ancak buradaki ayrıntı şudur: Küresel kapitalist düzenin çalışma şekli, bakış açısı, kuralları ve bütün eğilimi bir tekdüzelik veya aynılık yaratacak şekildedir. Reklamlar, moda, teknolojik süreçler, üretim ve tüketim şablonları, beğeninin yönetilmesi; kendini bütün bunlara göre gösterme şekli!

Güncel “görünme, gösterme” imkânları (özellikle dijital teknolojinin yarattıkları açısından ve sanal diye tanımladığımız bir mecrada) benliği (nefsi) hedef alır. Ancak buna temel oluşturan bir baskın bakış açısının küresel boyutu sistemleştirdiği, standartlaştırdığı gözardı edilmemelidir. Öyleyse bir tarafın toplam bilinci diğerlerinin de toplam bilincinin inşasını etkiler, yönlendirir. Ne şartla? Eğer gerekli kültürel ögeler teşhir dağarcığına işlenemezse bu kendiliğinden olur. Bir de bakarsınız postmodern bir kültür gelişiverir. Bazıları için bu postmodern değil yoz kültürdür.

Liderlik

Liderlik nedir? Eğer lider toplumun önündeki ise toplumda ne varsa aynısını liderde görürsünüz. Ancak toplumu bir yerden diğer bir yere taşımaya kararlı ise lider toplumun her alanına dair fikrini beyan eder ve örneklik gösterir.

Küresel ölçekte lider ülke, kültür vb açıklamalar baskın olan veya örneklik yapan ülkeyi kültürü gösterir. Eğer günümüzde Batı, hatta daha özelde Amerika bir lider ülke ise onun diğer toplumlara veya ülkelere “benim gibi olacaksınız” şeklinde bir istemi olabilir. Bu doğaldır.

Amerika özelinde Batı toplumunun küresel ölçeğe liderlik ettiğine bir kanıt olarak ne söyleyebiliriz? Madem ki Batılı için nesnellik önemli ve nesnellikle teknolojik, ekonomik gelişim söz konusu, o halde piyasada satılan ürünlerin ve uygulamaların talep görme ölçeğine bakalım: Nesnellik ön planda değil mi?

[box type=”shadow” ]Bir başka tanımlama şu olabilir: Amerika veya Batı değil, asıl liderlik nesnelliktedir! Peki, insan bu sonucu ne ölçüde dikkate alıyor? Eğer nesnellik liderse teşhir yönetilebilen bir şeydir. [/box]

Bazı toplumlar için bireysel eksiklikler her türlü değişime açıklığı ifade eder. Ülke veya toplum açısından lider bir dönüşümü (transformasyonu) öngörüyor ise belki de en önemsenecek değer; öz benliğin bir yozlaşma yaratıp yaratmayacağı konusundaki hassasiyeti dikkate almaktır. Bireylerin eğitimli olması veya aile yapılarının gücü gibi faktörler belirli bir değişimin renk tonunu da belirginleştirir. Nesnelliğin liderliği ile gidilecek yeri lider öngörebilmelidir.

Bazı toplumlar için ise belirgin bir örnek verilebilir. Bunu örneğin bir Japon’da görmeniz mümkündür. Lider toplumun önündekidir. Ama bilir ki toplum kendi değerlerinin bireysel ölçekte koruyacak bilinçtedir. Aile yapısı ve eğitim sistemi de bunu güvence altına alır. Liderlik toplumsal temel değerleri koruyacak şekilde yürütülür. Transformasyon gerekli değildir.

Eğitimde, kültürde, politikada, ekonomide, bilimde, teknolojide liderlik etmekle de ilgili söylenecekler vardır. Fazla genişletmeden şunu söyleyelim. Eğer küresel kapitalist sistem bir bakış açısıyla fırsatları ön planda tutuyor ve insanların eğilimlerinden para kazanmanın yollarını arıyor ise küresel kapitalist liderliğe soyunanların gideceği yol da bellidir. Yeter ki onların daha çok kazanım içinde olabileceği ortamlar ihdas edilmiş olsun.

Sonuç

Yaşamın doğallığına dem vuran bir anlatım içine girilmesinin aslında aynılaşmayı isteyen benliklerin (bir kesimin) hâkim olma arzusundan kaynaklandığı bir gerçektir. Yani insanlığın tümüne ilişkin bir bakış açısı değil, öyle olması istendiğinden bir yönlendirmenin olduğu anlaşılmalıdır. Bir de bunun günümüzde sanal ortamda gelişmesi insanlığın içbenindeki kaymayı da ortaya koyar. Bu kayma bir bakış açısıyla öncelikliyken, diğer bakış açısıyla öncelikli değildir.

İnsanların üzerinden hassasiyetlerin ve özel hallerin konu edilerek nesnelliğin ön plana çıkarılması konusu, aynı zamanda bir tercih meselesidir. Birey kendi ölçüsünü kendi belirleyecek ve dış dünyanın gereklilik gibi gösterdiklerine kendi mesafesini koyacaktır. Bu mesafe birinde az, diğerinde çoktur.