İran’ı Ne Bekliyor?

Suriye ile ilgili, özellikle İdlib meselesi üzerine Ruhani, Putin ve Erdoğan tarafından Tahran’da üçlü zirve yapıldı. Bu zirve yeterli olmadı ki on gün sonra Soçi’de Erdoğan ve Putin bu kez ikili bir zirve gerçekleştirdi. Şu an İdlib için gerçek bir plan var ve İran devre dışı bırakıldı. Burada sorular ortaya çıktı, neden İran devre dışı, diye. Asıl soru şöyle, İran’da neler bekleniyor? Önce neler oluyor, bunları hatırlayalım.

ABD’nin Strateji Belgesi. ABD ve İran arasındaki gerilimin ilk ipuçları ABD Ulusal Güvenlik Stratejisi’nde yer aldı. Belge Aralık 2017’de yayımlandı. Dokümanda yayılmacı İran devletinin çökmesinden bahsediliyor, cihat ideolojisi, sosyo-ekonomik durgunluk ve bölgesel rekabetteki ilişkileri birbirine bağlı sorunlar yaratıyor deniyor. Bu durumun Ortadoğu’yu tahrik ettiği ifade ediliyor. İran’ın bu yapısının önüne geçilmesi gerektiği işaret ediliyor. Amerika bölgedeki demokratik dönüşümlere ve ayrılıkçılara bir biçimde yeşil ışık yaktığını söylüyor.

Saldırılar, mini ayaklanma. 28 Aralık 2017’de ilk Meşhed’de sonra 105-20 vilayette eylemler başladı. Olaylarda 20’den fazla ölü, yüzlerce yaralı vardı. Sonrasında sayısız İranlı tutuklandı. Protestocuların açığa çıkan sebepleri ekonomi, işsizlik ve enflasyon ile ilgiliydi. İnsanlar İran’ın neden içeride yoksulluk çektiğini, buna mukabil bölgesel çatışmalara neden çok para harcadıklarını soruyorlar. Gösteriler İran İslam Cumhuriyeti’ndeki önde gelen isimleri eleştirmektedir. Reformcular ve muhafazakârlar birbirlerini ve yabancıları suçluyorlar.

Nükleer Anlaşmanın iptali. ABD 2015’de İran ile yaptığı anlaşmayı 8 Mayıs 2018’de iptal ettiğini açıkladı.

ABD’den İran’a yol haritası. ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun 21 Mayıs 2018’de açıkladığı yol haritasında neler var? Trump Yönetiminin 12 maddelik yol haritası şöyle: İran nükleer programına son verecek, nükleer silah yapmayacak, ağır su reaktörünü kapatacak, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı kontrol edecek, balistik füze üretmeyecek, Hizbullah, Hamas ve Filistin İslami Cihadı başta olmak üzere Ortadoğu’daki terör örgütlerine desteğini kesecek, Şii milisleri silahlandırmayacak, Yemen’den ve Suriye’den el çekecek, Afganistan’da El Kaide’ye verdiği desteği bitirecek, Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü’nün terörist ve militan ortaklarına desteği kesecek, ABD, İsrail’e ve Suudi Arabistan’a tehdit olmaktan vaz geçek.

IŞİD saldırısı. Haziran 2017’de IŞİD’in üslendiği Parlamento binasına saldırıda 13 ölü, 42 yaralı var.

Ambargo. 6 Kasım’da ABD İran ambargosunun ikinci basamağına başlayacak. Her ülke kendi pozisyonunun belirlemeye çalışıyor. Örneğin G. Kore İran’dan petrol almayacağını açıkladı. Türkiye ve Rusya şimdilik düşünüyor. Neyi? Gerçekleştirilecek dörtlü zirveyi. Fransa ve Almanya da İran konusunda Rusya ve Türkiye gibi ortada duruyor, hemen ABD’nin dediğini yapacak bir ülke görünümü vermedi.

İran-PJAK çakışması. Yakın zamanda Irak sınır bölgesinde eskiden beri var olan bu konu tekrar alevlendi.

22 Eylül saldırısı. Bugün Basra Körfezi’nin tam köşesindeki Ahvaz’da İran-Irak Savaşı’nın yıldönümünde askeri korteje uzaktan canlı yayında silahlı saldırı oldu. Açıklamalara göre 20 Devrim Muhafızı ölü, 53 yaralı var. Çıkan çatışmada saldırganlardan 4’ü ölü ele geçirildi. (Sayılar değişmektedir.)

Sonuç: Beklentiler. Daha önce bu konuyu ifade etmiştim. İran konusunda ABD ısrarlı ve değişim öncesi son sancılar çekiliyor. Dolayısıyla İran ile şu sıralarda işbirliğine girmek bir hayli sorunlu. Benim beklentim budur. ABD, Körfez ve Arap bölgelerindeki ve hatta Suriye’deki imkanlarını daha fazla koruma altına almak için sürekli tahkimat yapıyor. Yakında İran’ın değişik bölgelerdeki Hizbullah gibi silahlı unsurlarına saldırılar olabilir. Bu saldırılar Yemen’den Suriye’ye yaygın bir alanda İsrail, Suudi Arabistan ile müştereken ABD hava unsurlarıyla gerçekleştirilebilir. Eğer İran Basra’da deniz trafiğini engelleyecek bazı uygulamalara girerse Kasım ayı başından itibaren bu bölge çok daha hassas olacak! Buna mukabil ABD ve İngiltere askeri önlemler alabilir görülüyor. Dolayısıyla petrol fiyatlarında bir artışın olabileceğini hesaba katmak gerekiyor. Rusya İran ile ilişkilerinde geri çekiliyor, petrol fiyatları ve dolayısıyla gelirlerinin artmasının önünü açıyor, bir an önce Suriye’de kendi çıkar alanını sağlamlaştırmanın peşinde.