Karabağ’da Süreç Nasıl İşleyecek?

Azerbaycan ve Ermenistan arasında 10 Kasım’da varılan ateşkes gereği Rusya Barış Gücü’ne bağlı 15. Motorize Piyade Tugayı dün (12 Kasım) Dağlık Karabağ’da Hankenti’ne girdi. Rus birliği bölgede yerini aldı. Bu durum anlaşma sonrası uygulamanın başladığının en önemli göstergesidir. Peki akla gelen sorular ve cevapları neler?

Azerbaycan ordusu kahramanca savaştı ve 44 gün sonrasında kesin bir zafer aldı. Rusya bu sürede çatışmanın olduğu alanda askerî açıdan duruma müdahil taraf olmadı. Zaten bölgede bulunan Rusların çabaları durumu gözlemek, diplomasi yapmak ve dış sınırları korumak idi. 

Her defasında bu gerçeği hatırlatıyorum, Azerbaycan ve Ermenistan’ın Rusya ile derin konularda anlaşmaları mevcut. Bunlar güvenlikten, sosyo-ekonomik ve politik konulara kadar dağılım göstermektedir. Örneğin Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ve Kolektif Güvenlik Örgütü hususları belirgindir. Ayrıca Ermenistan ile Rusya’nın Sınır Anlaşması, Askeri Üs Anlaşması, Acil Müdahale Gücü Anlaşması mevcuttur. Azerbaycan ile ise enerji ve boru hatları gibi konular üzerine işbirliği anlaşmaları mevcuttur. Halen Ermenistan tamamen, Azerbaycan ise yüzde 90 oranında Rus menşeili silah kullanmaktadır. Bakım, onarım ve mühimmat ihtiyaçları için aralarında Askeri İşbirliği Anlaşmaları vardır.

Harekât 27 Eylül’de başladı, sonra 10 Ekim’de hatırlanacağı üzere Moskova tarafları dinlemiş idi. Bu onlara aynı zamanda gözüm üzerinizde mesajı vermek şeklinde de anlaşılabilir, ama daha çok bu konu Ermenistan için geçerli idi.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un ‘‘insani’’ denen ve uygulanamayacağı bilinen 10 Ekim tarihli ateşkes anlaşmasına yazdığı ‘‘erken barışçıl bir çözüme ulaşmak amacıyla esaslı müzakerelere başlanacaktır,’’ ifadesi de göstermiştir ki; bu geçen sürede (10 Ekim-10 Kasım arası) Moskova Ermenilerin Karabağ’da adamakıllı ders almalarını beklemiştir. Stratejik ve tarihi Şuşa kenti kahraman Azerbaycan ordusu tarafından Ermenilerden geri alınınca ateşkes mevzuu üzerine Moskova ‘‘esaslı’’ görüşmelerini gerçekleştirmiştir.

Durumu izleyen Moskova taraflarla sürekli diyalog içindeydi. Ermenistan birlikleri çok büyük kayıp verdi. Son durumda ortaya çıkan tablo gösterdi ki eğer Paşinyan yenilgiyi kabul etmeseydi daha büyük zayiat verecekti. Hem bu gerçek durumu bütün çıplaklığıyla Rusya Erivan’a anlatmış olmalıydı. 

İşgal edilmiş topraklar ve içindeki Dağlık Karabağ (Ermeniler Artsakh adını kullanmakta) denen kesim şüphesiz Azerbaycan toprağıdır ve bu durum her şartta değişmeyecektir. 

Rusya uluslarası hukuka göre davranma yolu seçti. Ateşkes hallerinde yabancı ülkelerin duruma müdahil olma şartları bellidir. Kimler duruma müdahil olabilirler? Çok genel ifade edelim; bir önceki statükoyu belirleyenler, garantörler veya anlaşmalarda adı geçenler, özelde ise barış gücü sıfatındakiler bu tarz görevlerde rolalabilirler. 

Rusya ne Minsk Grubuna ne de başkalarını bu alanda duruma müdahil görmüştür. Sadece Türkiye’yi muhatap ve güvence olarak kabul etmiştir. Ayrıca Türkiye Azerbaycan’a en büyük güvencedir ve Ruslar da bunu bilmektedir.

Moskova ateşkesi duyurdu ve bu çalışmaları yönetti. Ayrıca galip taraf olan Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de de bir çalışma grubu vardı. Bakü’de 10-12 Kasım’da Azerbaycan, Rusya ve Türkiye birlikte kararlar aldılar. Rus ve Türk heyeti bugün Ankara’da ayrıntılı görüşecekler. Görüşmeler Ateşkes İzleme Merkezi’nin görev ve fonksiyonları çerçevesinde geçecek, ateşkesi denetleme görevinin uygulama şekli belirlenecek. Türkiye ve Rusya arasında Bakü’de Ateşkes İzleme Merkezi hakkında imzalanan muhtıra gereği Azerbaycan’daki görev talimatını belirlemek için Ankara bugün ev sahipliği yapmaktadır.

Azerbaycan’ın Ermenilerden bir toprak talebi olmaz. Bu gibi hallerde maddi tazminat istenir ve bir değer biçilir. Bir istek olur, komisyon sonucu belirler. Yurdundan edilmiş insanların hakları, Hocalı katliamı, Ermenilerin sivil yerleşim yerlerine yaptığı saldırılar, bu mağlup olduğu çatışmanın masrafları bir araya getirilir ve Azerbaycan Devleti bunları talep eder. Ekonomik şartlara bakılırsa Ermeniler bu tazminatı para olarak karşılayamazlar ise buna eşdeğer göstereceği başka bir değeri önerirler. Bu noktada tazminat komisyonu yine devreye girer.Anlaşmada taraf olanlar bu görüşmelere kefil olurlar.

Ağdam, Hocavend ve Ermeni nüfusun yaşadığı diğer alanlarda otorite Azerbaycan’da olacaktır. Tüm Karabağ bölgesinde (ifade edilen yerler dahil) bundan böyle Azerbaycan Devleti kimlik belgesi geçerli olacaktır. Kamu görevleri Azerbaycan’ın otoritesinde yürütülecektir. Kalıcı ateşkesi müteakip bir barış anlaşması imzalandığında Rusya’ya ait barış gücü askerleri bölgeden çıkacaklardır veya o şartlarda Azerbaycan Rusya yeni bir anlaşmaya varırlar ise bu durumda bir miktar asker veya askeri danışman sahada kalabilir de, bunu şimdiden söylemek yanlış olur. Şu an için ateşkesin kalıcı olması sağlanmalıdır. Burada barış anlaşması diyorum ama başka bir tür anlaşma da olabilir, örneğin Azerbaycan-Ermenistan kesin sınır mutabakatı anlaşması gibi bir nihai anlaşma yapılabilir. Önemli olan burada yeni ve kalıcı statüko için egemen Azerbaycan’ın hak ve hukukunu gözetecek biçimde geleceğin teminat altına alınması olacaktır.

Ben bütün bu konuları sorulan sorulara cevap olması bakımından yazdım. Rusya’nın ne tür bir ülke olduğunu, emellerinin neler olduğunu az çok bilmekteyim. 

Değişmeyecek gerçek şudur: Azerbaycan ve Türkiye kardeştir ve aralarındaki bağ kan bağıdır.