Savaş, Barış ve Politika

Konumuz İsrail ve Filistin meselesi. Bu konuya 1948-2009 arasındaki savaşlar dönemi olarak gördüğüm tarihsel incelemeyle bakalım. Savaşlar diyorum ama ironik barış girişimlerini işaret edebilmek adına bunu ifade ediyorum. Bu yazıda diplomasi ve politika adına çok ilginç sonuçlar göreceksiniz. Aslında bu köklü sorun neden çözülmüyor bağlamında işaret ettiğim yazıların bir devamı niteliğindedir.

Köklü sorunun köklü yazılarından, okuyunuz:

Köklü İsrail ve Filistin Sorunu

Direniş Ekseni Meselesi ve Gazze

İkinci Dünya Savaşı’nın hemen ardından 1948’de kurulan bir devletin öncelikle ayakta kalması gerekiyordu. Kendini kabul ettirecek, insanlar ev-bark ve iş-güç sahibi olacak, kendine tahsis edilen topraklara dünyanın çeşitli yerlerinden nüfus çekecek, ayakta kalmanın ötesinde güçlenecek, kendini koruyacak ve mümkünse genişlemenin fırsatlarını arayacak, milli güç unsurlarının her birinde ülkesinde temel, bölgesinde güçlü ve küresel çapta iddialı olacak…

Arap-İsrail Savaşlarını şu şekilde listeleyebiliriz:

• Birinci Savaş: İngiliz Manda Yönetimi zamanında 1947’de başladı.
• İkinci Savaş: 1956’da başladı (Arap-İsrail Savaşı).
• Üçüncü Savaş: 1967’de başladı (Altı Gün Savaşı).
• Dördüncü Savaş: 1969’da başladı (Yıpratma Savaşı).
• Beşinci Savaş: 1973’de başladı (Yom Kippur).
• Altıncı Savaş: 1982’de başladı (Lübnan’ın işgali).
• Yedinci Savaş: 2007’de başladı (İkinci Lübnan Savaşı).
• Sekizinci Savaş: 2008’de başladı (Hamas’a karşı Savaş).

İsrail Devleti 1950’lerde dünyanın her yerinden yardım ve destek alır. Gelişme göstermesi için her türlü yardım değerlendirilir. Özellikle Arapların yapabileceği saldırılara karşı askere, silaha ve akla ihtiyaç vardır. Bunlar acilen tedarik edilir. Başka gelişmeler de beklenmelidir. Arap Birliği ülkelerinde değişik el değişimleri ve siyasi çalkantılar yaşanmalıdır. Örneğin 1952’de Mısır’da Cemal Abdül Nasır liderliğiyle Hür Subaylar Ayaklanması başlar, Kral Faruk’u devirirler ve 1955’e gelindiğinde Mısır, Sovyetler Birliği güdümündedir, bundan sonra Sovyet tarzı savunma doktrinine ve silahlanmaya geçer.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında sertleşen Sovyetler Birliği’ne karşı NATO, 4 Nisan 1949’da kurulmuştur. NATO’nun karşısından Varşova Paktı vardır. Soğuk Savaş demek bir anlamda dünyada Doğu-Batı Savaşı demektir. 1947’de başladığı bilinen o Soğuk Savaş, 1955 tarihlerinde halen sıcaklığını hissettirmektedir. Dünya paylaşım alanına dönmüştür. Bu arada Ortadoğu’da jeostratejik ayrımlar üzerine yoğun politik etkinlikler sürdürülmektedir. 

Bu paylaşımdan en iyi çıkar sağlayan ise İsrail’dir. İsrail sürekli silahlanmaktadır ve özellikle İngilizlerden ve Amerikalılardan istihbarat desteği almaktadır. Bunun neticesi ne olur? Süveyş Krizi diye bilinen süreç 1956 yılında olmuştur. İsrail, Sina’yı işgal eder, buna takviye olarak İngiliz ve Fransız paraşütçüler Süveyş Kanalı’na inerler. Bu notadan sonra resmen devreye Amerika girecektir ve 1957’de Eisenhower Doktrini ilan edilir. Bu doktrin ABD Başkanına Ortadoğu’da komünist saldırı olur ise müdahale yetkisi vermekle alakalıdır. Yıl 1958’e geldiğinde Ortadoğu’da ateş daha da yükselmektedir. Irak’ta ayaklanma başlar, Lübnan ve Ürdün’de kriz patlak verir. Ardından Eisenhower Doktrini gereği ABD Deniz Piyadeleri Beyrut’a çıkar.

Başka bir dönüm noktası daha var. Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) 1964 yılında Yaser Arafat tarafından kurulur. Filistin meselesi ile bağımsızlık savaşı verme süreci terör eylemleri ile bağlantılı gelişmeye başlar. Terör ile yıldırma, güç dengesizliği içinde çıkış yolu arama, propaganda ve ajitasyon ile farklı algı yaratma, düşük yoğunluklu çatışma ile mücadele koşullarının sürdürülmesi gibi pek çok yeni kavram ve fiil devreye girmiş olur. Esasen bunlar yabancı değildir, Troçkist yaklaşımlardır. Şimdi bu bölgenin konusu olmuştur. 

Filistin mücadelesinin karşısındaki İsrail ateş dahil en acımasız yöntemleri kullanmaktan çekinmeyen bir güç konumundadır. Buna en iyi örnek 1967’de ortaya çıkmıştır. Tarihte, Altı Gün Savaşı olarak bilinen süreç başlamıştır. İsrail, Sina, Gazze Şeridi ve Golan Tepeleri bölgelerini işgal eder. 

Bunun üzerine BM 242 Sayılı Kararı şöyle açıklanır: İsrail işgal ettiği yerlerden çekilecek ve buna karşılık kalıcı barış gelecek. 

Kabul etmeyen kim? Kabul edildi ise neden barış sağlanamadı. Savaşlar neden yapılır? İşte benim üstünde durduğum nokta burasıdır. İsrail savaşıyor, ardından uluslararası bir karar çıkıyor, bunu karşı taraf kabul ediyor, İsrail kararı görmezden geliyor ve bir adım daha atıp kazanımını genişletiyor. Bu yöntem İsrail’in “gücü kullanma pratiği” şeklinde açıklanabilir. Onu yenemediğiniz müddetçe, bu yöntemi uygular. Eğer yenilecek olsa uluslararası camia zaten onu korumak için koşturacaktır, bunu da bilirler.

BM 242 Sayılı kararda bir ayrıntı var, karar Filistinliler için “mülteci” tabirini kullanıyor, yani eşit “halk” değil. Bu husus anlaşmaya Yahudilerce ve Amerikalılarca ustalıkla yerleştirilmiş bir tabirdir. Bundan sonra örneğin Kudüs’teki veya Gazze’deki Filistinliler istendiğinde mülteci olarak ifade bulabilecektir. Bu oynak zemin bundan sonraki diplomatik süreçlerde Filistinlileri tartışmalı bir konuma getirmiştir. Daha açık söylersek, 1948 öncesinde asıl mülteci konumunda olan Yahudilerdi, 1967 sonrasında mülteci Filistinliler oldu.

Savaş sürüyor, 1969’da Yıpratma Savaşı başlatılıyor. Ortadoğu’da başka gelişmeler de oluyor. Mısır’da Nasır 1970’te ölüyor ve yerine uzun yıllar kendinden söz ettirecek Enver Sedat geliyor. Ürdün ordusu Filistinli komandoları kendi topraklarından sürüyor ve bu tarih “Kara Eylül” olarak anılıyor. Filistinlilerin mülteciliği genişliyor.

Bu arada Ortadoğu’da tarihi önemi olan bir konuyu hatırlayalım: Baas. Baas fikri Suriye’de ortaya çıkmıştır. O halde önce Suriye ne demek ona bakalım. Suriye, Antik Yunanlıların tarif ettiği, “üç kıtanın buluştuğu yer” anlamındadır. İçinde bugünkü Suriye değil, daha geniş bir alanı tarif eder ve Suriye’ye ilave olarak bugünkü Lübnan, Ürdün, Filistin, İsrail’i kapsar. Buraya “Levant” demek de mümkündür. Şunu da ilave edelim, sadece karalardan değil, aynı zamanda denizdeki uzantılarından da bahsediyoruz. Şimdiki politikacıların arada bir “Büyük Suriye”^[1] dedikleri coğrafya aslında budur. Ama bakarsanız bu coğrafya Yahudilerin, “Vaat Edilmiş Topraklar” fikriyle örtüşmektedir. Baas, “yeniden doğuş/başlangıç” veya “diriliş” demektir. Bu durumda Baas ideolojisi ile Yahudi düşüncesindeki coğrafya çakışmaktadır. Biri diğerine en azından bu sebeple üstünlük kurmak zorundadır. Sene 1940 olduğunda Ortadoğu’da Arap toplumlarını bu isim altında bir araya toplama fikri gelişir. Bu amaçla Şam’da ilk toplantı 1947’de yapılır. Ardından 1953 yılında Arap Diriliş Partisi ve Arap Sosyalist Partisi birleştirilir, adına Baas Partisi denir. Baas Partisi, “birlik, özgürlük ve sosyalizm” parolası ile vücut bulur ve değişik Arap ülkelerinde benzerleri kurulur. Suriye’de Baas Partisi 1963 yılında iktidara gelir. Bu tarihe kadar “Pan-Arap Milliyetçiliği” olarak isimlendirilen ideoloji, bundan böyle “Baas” olarak değiştirilir. 

Osmanlı’dan kopan Suriye’nin bağımsızlığını kazandığı 1946 yılına kadar önce Fransız Mandası olarak yönetildiğini biliyoruz. Daha sonra 1949 ve 1954 yıllarında iki askeri darbeye maruz kalmıştır.^[2] Aslında arayışın temelinde Baas fikri olmalıydı ki bundan sonra Suriye’yi bu ideolojiyle ve Sovyet yakınlığıyla tanımaya başladık. Bunun karşılığında Süveyş’i kontrol ile bölgede etkili olan Mısır’daki Sovyet düzenini de beraber okumak gerekir. Bunun neticesinde 1958 yılında Mısır ve Suriye ortaklığıyla ortaya Birleşik Arap Cumhuriyeti diye bir dayanışma çıkmış oldu. Bu tür bir güç o dönem ne İsrail’in ne de Sovyet karşıtı Batı dünyasının işine gelecektir. Bu birliktelik Suriye’nin 27 Eylül 1961’de ayrılması ile sonlanacaktır. 1970’te ise Suriye’de Baas’ın başına Hafız Esad geçecek ve bugün oğlu Başar Esad’la sistem devam edecektir. Bugün “Suriye iç savaşı” denen savaş, aslında Baas fikrinin de tükenişidir. Bir çıkarım yapacak olursak, Arap Baharı en çok İsrail’in işine yarayan bir süreçtir.

Her ne kadar Mısır ve Suriye’nin ortak devleti Birleşik Arap Cumhuriyeti fikri yürümediyse de İsrail’e karşı emelleri aynı merkezdedir. Bunun üzerine 6 Ekim 1973’te Mısır ve Suriye, İsrail’e harp tarihinde “Ramazan Ayı” veya “Yom Kippur Savaşı” olarak da bilinen saldırıları geçekleştirdiler. Bu savaş 20 gün karar sürer. Önceki savaşlarda kendi hazırlığı söz konusuyken, bu kez İsrail hazırlıksız yakalanır, ama durumu lehine çevirmek adına etkili askeri ve diplomatik faaliyetlere başvurur. Arap dünyası bu ortamda birleşir gibi olurlar ve başta ABD olmak üzere Batılı ülkelere petrol ambargosu uygularlar. Bunun üzerine dünyada 1973 Petrol Krizi denen olay meydana gelir. Ambargo bir yıl kadar sürer. Aslında bu savaş ABD-Sovyet savaşına dönüşme potansiyeline de geçer. ABD bir yandan İsrail’e havadan lojistik desteği yağdırır, diğer yandan Dışişleri Bakanı Henry Kissenger Moskova’da temaslarda bulunur. Bu sırada İsrail ordusu Mısır ordusunu kuşatmayı başarır. Sovyetler bu durumu aldatıldıkları şeklinde anladılar ve kendi güçlerini buraya sevk etme kararı aldılar. ABD nükleer alarm seviyesini artırdı. Bunun yanı sıra İsrail, Mısır ve Suriye’yi nükleer silahla tehdit eder. Sovyetler bu durumda geri adım atmanın yararlı olacağını düşünür. Benzer şekilde İsrail de çevirdiği Mısır ordusuna baskısını azaltır. Uluslararası baskı ile İsrail, Mısır ve Suriye 1974 yılında anlaşma masasına oturtuldular.

Arapların uyguladığı petrol ambargosu ve Süveyş Kanalı’nın deniz trafiğine kapalı olması ve dünya enerji arzı için önemli bir sorun demektir. Halbuki özellikle Avrupa bu iki meselenin acilen çözümünden yanadır. Gerekirse birilerinin sırtını dahi sıvazlamalıdır. Bunun üzerine Mısır ve İsrail anlaşma sağladılar. Süveyş 1975’te trafiğe açılır. Batı şunu gayet iyi bilmektedir, birilerinin Süveyş’i açıp kapatmak keyfiyetiyle küresel çıkarlara engel teşkil eden tarzda bir tavra girmesi, asla kabul edilecek bir şey olmamalıdır. Örneğin 2020’de General Sisi’nin ayakta kalabilmesinin bile bir sebebi, kime hizmet ettiğiyle ilgilidir.

Enerji piyasası bir şekilde çözülmüştür. Bunun yanı sıra Sina Yarımadası üzerine de bir anlaşmaya varılmış görülmektedir. Ama daha önemlisi Enver Sedat, İsrail’i tanır. Sene 1977’ye geldiğinde Arap dünyasından bir ülke İsrail Devleti’ni ilk tanıyan olmuştur. Bundan sonraki süreçler daha başka bir seyre doğru evrim gösterecektir. “Ortadoğu’da savaşlar dönemi sona eriyor, artık barış geliyor,” yaklaşımı bir beklentidir. 

Unutulmasın, amaç ne savaş ne de barış yapmak, amaç kazanım stratejisini yönetmektir. O gün öyleydi, bugün de aynıdır. Kazanan sürekli İsrail’dir. Yine Filistin sorunu çözülemedi! Bir şeyi yapıyor gibi olmak, çözümün sınırına kadar ilerleyip, orada oyalama taktiği güdüp, bir süre sonra geri adım atmak, İsrail için bir diplomasi tarzıdır.

ABD sürekli devrededir. O zamanı gözden kaçırmayalım, Soğuk Savaş devam etmektedir. Eğer güç mücadelesi bakımından bir alanda boşluk bırakırsanız o boşluğu bir başkası dolduracaktır. ABD bunu iyi bilmektedir. Sovyetler, Doğu Akdeniz’i, yani Levant’ı istemektedir. İçinde Türkiye de vardı, İsrail de, Mısır da… Bunun tam karşılığında dönemin Başkanı Jimmy Carter küresel manada bir diplomasi yürütmektedir; Sovyet yayılmacılığının Uzak Doğu’da, Orta Asya’da, Baltık’ta, Doğu Avrupa’da ve nihayetinde Ortadoğu’da ilerleme içine girmesini engellemek adına çeşitli çabalar içindedir. Hatta o meşhur Yeşil Kuşak konusu da Carter zamanında ortaya atılmıştır. Bu çerçevede Carter, Enver Sedat ile Menachem Begin’i Amerika’da ıssız bir çiftlikte el ele dolaştırmanın hem iki taraf için hem de Sovyetler’in Ortadoğu’daki beklentilerinin ortadan kalkabileceği nedenle, dünya barışı için yararlı olacağını düşünmektedir. Bu çabalar sonuç verir ve Camp David Zirvesi 1978 yılında gerçekleşir. 

Bu tarihlerde barış geliyor gibidir. Sene 1979 olduğunda Washington’da Mısır-İsrail Barış Anlaşması imzalanır. Ama birden dünya başka bir kavganın içine savrulur. Ortadoğu’da önemli gelişmeler olur: İran devrimi, Şah’ı sürgüne gönderilmesi, Ayetullah Humeyni’nin İran’da yeni bir lider olması, Şii-Sünni çatışma potansiyelinin ortaya çıkması, bölgedeki diktatörlüklerin tahrik edilebilir hale gelmeleri… Derken Tahran’da ABD Büyükelçiliği radikal İranlılarca işgal edilmesi, elçilik çalışanlarının rehin alınmaları. Hemen ardından da Sovyetlerin Afganistan’ı işgali. Bu değişim gösteren olayların etkileri daha sonra büyüyecektir: Irak ve İran savaşa tutuşacaklardır ve bu savaş neredeyse 10 yıl sürecektir (1980-1988). Afgan Savaşı da tam 10 yıl sürecektir (1979-1989), Soğuk Savaş ile birlikte bitecektir. Ardından boşluk olmaması adına bölgede El Kaide (1988) ortaya çıkacak (ki lideri Suudi Usama bin Laden idi) ve ABD, NATO ile birlikte bölgeye yerleşecektir. 

Burada vurgulamakta yarar var, 1964’lerden sonra Filistinliler kendi mücadelelerini Sovyet öğretisi ile birleştirerek İsrail’e karşı FKÖ’yü kurdular ve terör üzerinden bir mücadele yürütmeyi öne çıkardılar. Örneğin dünyanın dikkatini bu Filistin meselesine çekmek amaçlı, 1972 Münih Olimpiyatları olayı, 1976 Entebbe Baskını ile neticelenen uçak kaçırma eylemleri vardır. Bu bir terör biçimidir. Ancak bu terör biçimi daha sonra küresel oyunda bir yaptırıma ve asli yönteme evrimleşir. Acaba yöntemi Batı da öğrendi ve kendi amaçları için şekillendirdiler mi, düşünceleri söz konusudur. Örneğin Afganistan’da El Kaide’nin veya sonrasında Taliban’ın mevcudiyeti, Ortadoğu’da uzantıları El Nusra ve IŞİD, vs. olması dikkat çeken konulardır. Sonuçta terör bir biçimde uluslararası politikanın alanındaki bir başlıktır. Soğuk Savaş zamanında bu gibi eylemleri asıl biçimiyle tartışmak mümkün gibiydi, neticede Doğu-Batı ittifakları savaştaydılar. Anlaşılamayan konu, bugün kim, neden, kimle savaşıyor, sorusudur. Bunun açıklaması ise 11 Eylül sonrasında yine Amerikalılar tarafından yapılmıştır. Bundan sonra sürecin adı Uzun Savaş^[3] olmuştur. 

Camp David Zirvesi, denince dünya rahat nefes aldı denebilir mi, tartışmalıdır. Bir gerçek de var, geleceğe ümitle bakmak isteyenlerin gösterecekleri kanıt bakımından bu süreçler böyle değerlendirilebilir mahiyettedir.

Carter Doktrini (1980) neydi? “Eğer Sovyetler Birliği Basra Körfezi’ne bir saldırıda bulunursa, ABD burada güç kullanma hakkına sahiptir.” Bu ifadeler başka komplikasyonların da kapısını açar mahiyettedir. Şöyle düşünün, eğer Sovyetler fiilen saldırmazsa, fakat potansiyeli varsa, ABD bazı emareleri (ki istihbarat ile diplomasi konularıdır) sebep gösterip bu bölgede hem gizli faaliyet yürütebilir hem de diplomaside konu edebilecekleri bir realiteyi söz konusu edebilir. Bu ne demek? Bölgedeki ülkeler milli savunma doktrinlerini (veya ulusal savunma stratejilerini) hazırlarlarken veya silahlanma programları için kaynak doküman olması açısından tehdit değerlendirmesi ve vizyon dokümanlarını hazırlarlarken işte bu “yaratılmış gerçeği” hesaba katmak durumunda kalacaklardır. Yıllardır güçlü ülkeler diğerlerini işte bu sistematik usul ile yönlendirmişlerdir. Örneğin uzmanların bile konu ettikleri bu resmî belgeler esasmış gibi gösterilir, bu ise bir yöntemin parçası olmanın başka bir açıklamasıdır. Hepsinin adı nedir biliyor musunuz? Barışa hizmet! Ama aslında sürekli bir sonraki belirsiz savaşa hazırlıktır. Bu türden önemli dokümanlar kendi bilgine, bulguna, iradene, idealine, politikana, vizyonuna, stratejine ve doktrinine dayalı olmalıdır. Bütün bunlar ileriye bakmakla alakalıdır!

Gelişmeler ve olgular böyleyken, Soğuk Savaş değişik coğrafyalarda devam ediyorken, Ortadoğu’nun asıl konusu yine enerji hatları düzleminde yoğunlaşıyorken, savaş ve barış kelimeleri alabildiğine anlamsızlaşmışken, dünya 1981’de Kahire’deki Enver Sedat suikastını izledi. 

Barış geliyor mu, diye ümitlenen dünya aslında Ortadoğu birden başa döner. Sedat’ın katli, savaşa tekrar kapı aralansın diye mi, Arap-İsrail ve Filistin meseleleri ilelebet devam etsin diye mi gerçekleştirilir? Suikastların hedefindeki sembol bir kişi olabilir ama aslında katledilen barıştır. Dolayısıyla bu tür konulara, “işte bir terör eylemi,” deyip geçmemek gerekir. Bu olayın ardından savaş tekrar başlamıştır: İsrail kuvvetleri güney Lübnan’da ilerlemeye başlar, 1978’de Litani Nehrine kadar işgal edilir. Savunma Bakanı Arell Şaron ilerleme kararı alır. İsrail 1982’de Beyrut’u kuşatır. Lübnan’lı Hıristiyan Lider Beşir Cemayel İsrail ile anlaşma masasına oturur. Çok Uluslu Barış Gücü Beyrut’a getirilir. Bu olayların hemen ardından Cemayel öldürülür ve anlaşma bozulur. 1983’e gelindiğinde bölgedeki Amerikan Büyükelçiliklerine ve bazı askeri garnizonlara saldırılar gerçekleştirilir.

Soğuk Savaş’ın sonlarına yaklaşıldığında ve İsrail’in bölgede barışı engelleyen tavrının sürmesiyle en başta Filistin halkı zor durumdadır. Yıl 1987’e geldiğinde Gazze ve Batı Şeria’da ayaklanan halk tekrar “intifada” kararı alır. Kral Hüseyin, Batı Şeria’daki Ürdün egemenliğinden 1988’de feragat eder ve FKÖ, Batı Şeria ve Gazze’de Bağımsız Filistin Devleti ilanında bulunur. 

Bu arada yıl 1989 ve Soğuk Savaş sona erer. Artık bölgede Amerika’nın stratejileriyle, boşluk tanımamak adına, yeni bir düzen kurulmaya başlanacaktır. İlk hamleyle Saddam Hüseyin’in Kuveyt’i işgali mümkün kılınır (1990). BM Güvenlik Konseyi Saddam’a karşı karar alır. Ardında Irak Savaşı başlatılır (1991). Soğuk Savaş düzeninde Levant Bölgesinde çeşitli askeri üsleri olan Amerika, bundan böyle fiilen kendi askeri gücüyle bölgededir ve bu durum İsrail için en kolay şartları oluşturan bir yapıdır. Neticede Saddam kuvvetleri Kuveyt’ten çıkartılacaktır, ama Irak fiilen üçe bölünerek başka bir gerçekliği yaratacaktır. Arap-İsrail görüşmeleri ise Madrid ve Washington’da devam edecektir. 1993 yılında İsrail ve Filistin Oslo’da görüşürler ve İlkeler Deklarasyonu’nu kabul ederler. 

Ürdün-İsrail ve FKÖ-İsrail anlaşmaları Washington’da imzalanır (1994). Bu anlaşması ile Gazze ve Eriha, FKÖ’ye bırakılmaktadır. Bu kez Yitzhak Rabin Tel Aviv’de öldürülür (1995). Rabin, aşırı muhafazakâr denen Yahudi grup tarafından katledilir. İsrail saldırıları başlar ve Şimon Peres’den sonra Likud Cephesi lideri Benjamin Netanyahu iktidara geçer (1996). 1997’de İsrail Batı Şeria’daki Hebron’un yüzde 80’lik kısmını Filistin’e bıraktığını açıklar. ABD Başkanı Bill Clinton 1998’de Filistin’e gelir ve mecliste konuşur. ABD aracılık eder ve Batı Şeria’nın yüzde 13’lük kısmını Filistin’e veren FKÖ-İsrail Wye River Anlaşması’nı imzalatır. Ürdün Kralı Hüseyin 1999’da ölmüştür. Aynı yıl İsrail’de İşçi Partisi lideri Ehud Barak Başbakan olur. 2000’de Camp David görüşmeleri yapılır, başarısız olur. Ocak 2001 yılında Taba Görüşmeleri olur, bu da başarısızdır.  Ve ardından FKÖ tekrar intifadaya başlar. Barak’tan sonra Arell Şaron Başbakan olur (2001). 

Rabin, Peres, Netanyahu, Barak, Şaron… Nerdeyse yılda bir lider değişimi! Bu iç politikanın çok hızlı olmasından mı, yoksa diplomaside muhataplığın sürekli değiştirilmesi gerektiğinden mi, pek açıklanabilir bir konu değildir. Ama İsrail demokrasisi bu tarzda işlev görmektedir. İktidardaki partiler ve liderler değişse de devlet aklı değişmemektedir. Özellikle İsrail sürekli topraklarını genişleten sonuçlar elde etmektedir. Başka ülkelerde, iç politika kötü ve ülke kaybediyor, diye fikir ileri sürersiniz, ama bu kaide İsrail’de geçerli değildir. 

Filistinli intihar bombacıları eylemlerini artırır. Şaron, Arafat’ı terörist ilan eder ve kendisiyle barış görüşmesi yapılamayacağını duyurur. İsrail önce Batı Şeria’dan itibaren işgaline başlamıştır, sonra Gazze’ye girer. Arafat, Ramallah’taki karargahında kuşatma altında tutulur (2002). Batı Şeria ile İsrail arasına, Soğuk Savaş’ın sembolü Berlin Duvarı gibi, bir duvar inşa edilmeye başlanır. BM Güvenli Konseyi İsrail’e işgal ettiği yerleri boşaltması için bir karar tasarısını oylar. Bu kaçıncı işgal (güç kullanılması), kaçıncı BM kararı, kaçıncı barış girişimi (barış görüşmesi), yukarıda söyleneni de ekleyelim, bu kaçıncı İsrail hükümeti; ama her defasında İsrail’in genişlemesi sonucu oluşur. Peki, uluslararası teamülde bu süreçlerin “güvenirliği” ve “samimiyeti” nedir? 

Uluslararası vicdan harekete mi geçti nedir, 2003 yılında ABD, AB ve Rusya BM’nin “Yol Haritası” dedikleri çalışması üzerine karar verirler. Buna göre “Filistin Devleti’nin gerçekleşmesi ve bölgede tam barışın tesisi üzerine üç aşamalı bir plan” yürürlüğe sokulur ve bu planın sonucu 2005 yılında alınacaktır. Ama ne olur biliyor musunuz? 2004’te Yaser Arafat ölüverir! 

Bu süreç hangi önemli olaya rastlamış olabilir? 2003-2011 arasındaki ABD-Irak Savaşı’na. O zaman düşünmeden edemiyorsunuz, acaba Bush, Irak’a 2003 yılında girmeden önce (ki Bush’un ordusu Irak’ı üç günde istila etti, sonrasındaki zaman sarfı savaşın veya söylenebileceği şekliyle, barışın diğer adımlarıyla alakalıydı), Arap dünyasından gelebilecek direnci kırmak adına, Filistin meselesini kullandı mı, diplomaside işler ne denli samimidir, diye. Kimse Saddam’a bel bağlayamaz, burası tamam; ama Bush’un politikaları da bellidir. Üstelik tam Filistin sorunu çözüme kavuşuyor, diyeceksiniz, bu kez de asıl muhatap ve Filistin mücadelesinin sembol ismi Arafat devreden çıkıyor, her şey tekrar başa dönüyor. Gerçek dünyada komploya yer yoktur; ama Ortadoğu’da komploya kurban edilmiş çok lider vardır, bunlardan bazılarını şu ana kadar yukarılarda işlemiştik.

Gazze’ye duvar çekilmesi sürmektedir. Şaron 2006’da ağır bir beyin kanaması geçirir. Hamas Filistin’de seçim kazanır. İkinci Lübnan Savaşı başlar. 2007’de Lübnan’daki paramiliter güç olan Hizbullah, İsrail kentlerine roketli saldırılarda bulunur. İsrail askerleri esir alınınca savaş tekrar başlar. İsrail, Lübnan’daki hedeflere hava ve topçu ateşiyle taarruzlar gerçekleştirir, Lübnan güneyini karadan işgal eder. BM Barış Gücü yine bölgededir. Ardından 2008’de İsrail Gazze’deki Hamas’a yüklenir. Aralık 2008’de çıkan savaşta 1.300 Filistinli yaşamını yitirmiştir.

İran’ın sürece Lübnan’daki Hizbullah militanları ile müdahil olması durumu başka bir alana getirmiştir. İsrail bir yanda Hamas (İslami Direniş Hareketi), diğer yanda Hizbullah ile savaştığını, aslında hem Sünni Müslüman Kardeşler hem de Şii Hizbullah ile bir çember içinde olduğunu açıklar. Bu durumda kendine bir yol haritası çizmenin eşiğindedir. İran konusu başka şekilde düşünülecektir, Sünni Araplar başka. İsrail, Arap dünyası tarafından El Fetih’in veya Hamas’ın desteklenmesi şeklinde bir ayrımı sürece dahil etmektedir, bunu daha da geliştirecektir. Bunun dışında üç parçalı Irak’taki fiili duruma göre girişimlerini artıracak ve burada radikal unsurları destekleyerek var olan mezhep temelli çatışmayı daha da derinleştirecektir, Irak’tan başlayıp Suriye’ye uzanacak olan, yani Levant bölgesinin kalbini içine alacak şekildeki bir coğrafyada etkili büyük bir planı Amerikalılar ile görüşmeye başlayacaktır. 

İşte bu dönemde (2003-2008) özellikle Irak’ta (Felluce, Ramadi El Ambar…) mezhep savaşı çok ileri boyutlara ulaşmıştır. Ebu Musab El Zerkavi ABD’nin hava taarruzu sonucu öldürülürmüştür (2006). Bunun üzerine Irak El Kaidesi beş ayrı grup halinde birleşir ve Irak Mücahiddin Şura Konseyi kurulur. IŞİD’in lideri El Bağdadi 2010 yılına kadar bu konsey içinde, yani Irak El Kaidesi’ndedir. Bu konsey, 13 Ekim 2010’da Irak’ta bir “İslam Devleti” kurulması yönünde kararı alacaktır. Demek ki mezhep savaşı üzerinden sürdürülecek başka bir planda, aslında İsrail tarafından Ortadoğu’da İran’a karşı belirgin bir perspektifle çizilmiş sürecin olduğu gözükmektedir. İsrail, Suriye’de bir hedefi havadan vurur (2007). Sebebi, burada nükleer silah atabilecek kabiliyette füze üretiliyor, gibi bir uydurmacadır. ABD, Irak’tan 22 bin askerini çekme kararını açıklar. Ayrıca Maryland Eyaleti’nde bir Ortadoğu Barış Konferansı tertip eder. Diğer yandan 2007’de El Fetih ile Hamas aralarındaki savaşta bir soluklanma olur. Hamas Gazze’yi tamamen kendi kontrolünde tutmaktadır. 2008’de İsrail Gazze giriş çıkışını kapatır. İslami Cihat örgütünün saldırıları üzerine her defasında Gazze sınırında tedbirleri arttırması söz konusudur. İsrail tekrar Gazze’ye hava saldırısı gerçekleştirir.

Bu arada Ehud Olmert yolsuzlukta dolayı istifa eder. Benjamin Netanyahu tekrar Başbakandır. İsrail 2009 yılında Levant’ta büyük hidrokarbon yatakları keşfeder. Gazze’ye kara harekâtı başlatır ve hava saldırıları sürmektedir. Netanyahu Washington’a Barack Obama’ya gider ve Filistin Devleti’nin kurulmaması gerektiğini kendisine anlatır. Obama, Merkez Kuvvetler Komutanlığı (CENTCOM) komutasındaki askerlerini Irak’tan çekmeye devam etmektedir, bir kısım askerilerini ise Afganistan’a göndermektedir.

CENTCOM, Amerika Merkez Kuvvetleri’nin sorumluluk alanı Afganistan’dan itibaren tüm Ortadoğu’ya uzanır. Başka bir ifade ile Yeşil Kuşak doktrini, Büyük Ortadoğu Projesi (böyle bir konu varsa tabii), vs. anlatımlarla konu edilen bu coğrafyada enerjinin ve yollarının kontrolü, İsrail’in korunması, Rus yayılmacılığının önüne geçilmesi, nükleer tehditlerin kontrol edilmesi, terörün engellenmesi, Uzun Savaş ile ortaya çıkabilecek “radikal İslami tehdidin” engellenmesi gibi pek çok konu ABD Merkezi Kuvvetler Komutanlığı’nın görev ve sorumluluğundadır. 

Herkes şunu tekrar ediyor; kalıcı barış için İsrail, Suriye ile Golan tepeleri sorunu çözmeli, Batı Şeria ve Gazze’de üstüne düşeni yapmalı, Filistin ve Ürdün’le müzakere etmeli… İsrail 2009 sonrasında bu tür konuları bir tarafa koydu, ama öneri sunanlar halen aynı noktadalar.

^[1] Afaf Sabeh McGowan, Thomas Collelo (Ed.), Syria: a Country Study, Washington D.C. United States Government Secretary of the Army, 1988, s. 4.

^[2] Sabahattin Şen, Ortadoğu’da İdeolojik Bunalım: Suriye Baas Partisi ve İdeolojisi, Birey Y.,

2004, İstanbul, s. 184.

^[3] Bkz: Jacquelyn K. Davis, Radical Islamies Ideologies and the Long War Implications for US Strategic Planning end US Central Command’s Operations, The Institute for Foreign Policy Analysis, IFPA, 2007.