Gri Bölge ve İstihbarat

İstihbarat ders notlarımıza yeni bir sayfa daha ekleyelim. Konumuz Gri Bölge İstihbarat Operasyonları olacak. Gri bölgelerde istihbarat servislerinin çalışmalarını nasıl açıklayabiliriz? Bir ülke diğer ülke sahasında çalıştığında rekabet, hasımlık, düşmanlık, dostluk ve işbirliği gibi terimlerle açıklanabilecek durumlara ilişkin faaliyetleri yürütür. Peki, gri alanlarda neye göre faaliyetler gerçekleşir? Gri bölgelerin kendinden kaynaklı farklı bir açıklaması olabilir mi?

YENİ ÜSTÜNLÜK MÜCADELE TÜRLERİ

Yeni dönemin üstünlük mücadelesi kurmak amaçlı faaliyetlerinde bir çok tanımla karşılaşıyoruz, günümüzün savaş ve güç mücadelesi biçimlerinden söz ediyoruz… İstihbarat Savaşı, Gizli Savaş, Hibrit Savaş, Siber Savaş, Tam Spektrumlu Savaş, Çok Alanlı Operasyon, gibi çeşitli yeni tabir ve uygulamalarla karşılaşıyoruz. Gri Bölge Operasyonları da bunlardan biridir.

Güçlü olma iddiası olan ülkeler için kendine gri bölgeler bulmak, yaratmak, varsa buralarda aktif olmak, hatta sahada değişik güç unsurlarını kullanan olmak ve oyunu istediği gibi oynamak çok önemlidir. Bir taraftan diplomasi ve işbirlikleri devam ediyorken, sert ve yumuşak güç unsurlarıyla dinamik bir ortamda çaba sarf ediyorken, diğer taraftan büyük bir rekabeti yönetebilen ve bu rekabetin koşullarını belirleyen olmak gerekmektedir. Tam tersine, belli oyunlar oynanıyor ve burada durumun farkına varmadan bir tarafta konumlanmak söz konusu oluyorsa, bu kazanmak demek olmaz. Çok dinamik, çok boyutlu, acımasızca, akıllı güç ile oynanan oyunların oynandığı bir dönemdeyiz.

GRİ BÖLGE OPERASYONLARI

Birbirine rakip ülkelerin (ABD ve Rusya gibi) aynı anda “nüfuz alanı” olarak üzerinde stratejik güç mücadelesi yaptığı coğrafyalar (Orta Doğu gibi) aynı zamanda gri bölgelerdir. Gri ülkeler/güçler, hasmın Gri Bölge Operasyonlarına maruz coğrafyalarda gri ülkeler (bu bölgede Irak, Suriye, Libya, gibi), topluluklar veya çeşitli çaptaki güç oluşumları yer alır. Burada bir rekabet söz konusu olmalıdır. Bütün amaç, ülkenin çıkarları elde etmektir. Gri ülke/güç olarak kabul edilenler, güç mücadelesinde yer alan ve renklendirmek için üzerinde çaba sarf edilenlerdir. Gri ülkeler için aktif bazı uygulamalar gerçekleştirilir, bundan dolayı “operasyon” tabiri kullanılır. Operasyon uygulamalarında değişik konular var; ticaret, ekonomi, hukuk, askeri, sosyal, politik, teknolojik, medya, gibi. Neticede bu konu, olağanüstü şartları hazırlayan, sahayı baskılayan, kriz yaratan, krizleri yöneten tarzda çalışmalar yumağını içerir ve riskli sahalarda en ince detayına kadar karar mekanizmaları ile sistemlerin sistemini yönetmeyi hedefler bir çalışmadır.

Gri bölge çalışmasında renk kodlamasına bakalım.

• Siyah ülkeler/güçler: Hasım ile ittifak halinde olan ülkeler. Örneğin ABD’nin hasmı Rusya, onunla ittifak halindeki İran siyah ülkedir.
• Koyu tonlu ülkeler/güçler: Hasmın çok yönlü Gri Bölge Operasyonlarına maruz kalmış, ittifak pozisyonuna yaklaşmış ülkeler. Örneğin Suriye veya Irak böyle ülkelerdir.
• Açık tonlu ülkeler/güçler: Hasmın üzerinde kısmen Gri Bölge Operasyonu yapabildiği ülkeler. ABD ve Rusya rekabetinde Türkiye açık gri tonlu kabul edilir.

Gri Bölge Operasyonlarında yerel ve bölgesel aktörlerin grilik tonları üzerine operasyonlar yapılır, diğer açıklamayla, oyunlar kurulur. Diyelim Rusya’ya göre açık gri tonda olan Türkiye, rakibi ABD nezdinde koyu gri tona çekilmek, bölgedeki istihbarat atmosferi de buna göre şekillensin istenir. Aynı anda ABD perspektifi de benzer atmosferi sağlamak için seferberdir. Grilik ton farkları üzerinden ortaya çıkan politik, diplomatik, ekonomik ve askeri şartlar üzerine ülkeler birbirlerine tavır alırlar, masaya oturduklarında buna göre cümle kurarlar, zira hassasiyetleri önceden bilmektedirler.

Bu anlayışı hesap edemeyenlerin en önemli sorunu zamandır. Gri bölge konusunda bir oyuncunun, örneğin ABD’nin, sonlu oyunda karşındakilerin, örneğin Rusya, Çin, İran ve Kuzey Kore’nin, hareket penceresini daralttığından, her kaybedilen zaman geri dönülmeyen çıkmaz bir durum oluşturur. Dominant güçler, oyun oynar gibi karşılıklı adım atmak durumundadırlar. Sahada inisiyatifi karşı tarafa vermek kayıp demektir. Sahada kullanılabilecek imkanlar bakımından rakibe kayıp vermek oyunu kaybetmekle eşdeğerdir. Sürekli kazanımı yaratan hamleleri yapan taraf, daha fazla hareketi tahmin etmeye başlar ki bu üstünlük kurmakla da eşdeğerdir. Herkesçe hesap edilen, hatta takip edilebilen türden adımlar kolaydır. Öncelikle avantajlı adımlarla kazanımlar artırılır, sonra giderek oyun güçleşir. Güç oyun, karşı tarafın göremeyeceği karmaşıklıktaki, rakibi ve/veya grilik bakımından üzerinde oynanan ülke veya gücü zora sokulan oyundur. Adımlar beklenen yerlere atıldığından sürekli karşı tarafa avantaj sağlar. Çok fazla noktaya değişik hamleyle angajman gerçekleştiriliyor ise Gri Bölge Operasyonlarında daha fazla caydırıcılık sağlar. 

ÖRNEK SAHA

Günümüzde en fazla üzerinde durulması gereken konulardan birisi Gri Bölge Operasyonları olmaktadır. Gri Bölge Operasyonları konusunu ülkemizde ilk ve en fazla yazan ve anlatan biriyim. Dolayısıyla bu konuda üstüme düşeni yapıyorum ama ifade ettiklerimi zenginleştiren birkaç akademisyen dışında bu konuda emek sarf edeni de görmediğimden dolayı üzüntülerimi ifade etmeliyim. 

Örneğin, Orta Doğu, Doğu Akdeniz, Afrika gibi coğrafyalar ABD ve Rusya için Gri Bölge Operasyonları için tam bir rekabet bölgeleridir. Diyelim Türkiye kendi güvenliği ve refahı gereği Suriye, Irak veya Doğu Akdeniz ile yakından ilgilenmektedir. Ama bakın, Rusya ve ABD de burada ve bu güçlü ülkeler de aynı noktada kendi çıkarları için rekabet etmekteler. Özellikle terörü desteklediği nedenle Türkiye aynı bölgede ABD’nin faaliyetlerini “rakip güç” olarak işaret ederken, Rusya’nınkileri ise ya “dost” ya da “bilinmez” şekilde ele alıyor. Bu söylediğim, diplomasi, entelektüel ve bazen de operasyonel olarak bu şekle karşılık gelir.

Benim beklediğim şu, bundan böyle Türkiye de “gri bölge” tanımını kullansın. ABD ve Rusya’yı, örneğin Suriye ve Irak’ta “gri ülkeler” kategorisine aldın ve oyununu buna göre oynasın. 

İSTİHBARAT ÜSTÜNLÜK MÜCADELESİ

Rusya istihbaratı gri bölgede ABD’yi hedef aldığında, elbette açık bir konu, ona yönelen düşmanlıkları artırmak ister. Gri bölgede ABD’ye olan düşmanlıkları artırmak adına yapabileceği sinsi veya örtülü faaliyetler neler olur? Bu tür çalışmalarda konuya bu tür sorularla (esas bilgi unsuru) bakmak, sonra da delil (emare) toplayıp bu durumu pekiştirmeniz gerekecektir.

İyi de istihbarat faaliyetleri bakımından durum nasıl? İşte bunu biraz düşünmemiz gerekiyor, çünkü istihbaratın doğası gereği bazı faaliyetler hiç de tahmin edebileceğiniz gibi gerçekleşmez.

7 Ocak’ta İstihbarat Savaşı, Üstünlük Mücadelesi ve Ajanın Yeri başlıklı bir yazı yayımladım. Burada basit bir görsel var. İstihbaratın faaliyetlerini açıklarken sorumluluk ve ilgi alanlarından başka bir de Diğer Alanlar / Gri Alanlar şeklinde ayırdığım bir kısmı işaret ettim. İşte bu kısım biraz farklılık gösteren faaliyetlerle doludur, bugün. Buna dikkat çekmek istiyorum. 

Tam da örneklediğim gibi çerçevesini çizdiğim bölgede, Rusya, ABD ve Türkiye’nin istihbarat alanındaki durumu nedir? ABD ve Rusya için gri bölge olan bir coğrafyadaki rekabet konusu, kendi ellerini güçlendirmek adına, bölge ve yerel aktörlerini kendi çıkarlarına bağlı biçimde, istihbarat konularında, tahrik etmeleri, imkân bulurlarsa kullanmaları, aldatmaları ve belli faaliyetlere yönlendirmeleri şeklinde tezahür eder. Gri bölge rekabeti içinde olanların rakiplerine sürekli daha zorlu bir durum yaratmaları gerekmektedir. Eğer mantık bu ise istihbaratın doğasındaki gizemli ve sinsi faaliyetleri de buna uyarlayın ve düşünün, bu karmaşa neyi, nasıl etkiler, diye. Burada tabiri caizse, oyun biraz da karmaşık kurulur. Bölgeye müteallik ABD ve Rus istihbarat servisleri, kendi hedeflerinin içine her türlü kazanımı temin edecek, gizli ve sinsi faaliyetleriyle yerel ve bölgesel aktörleri etkileyerek aslında rakibine göre daha avantajlı olmak ister, amacı budur.

Bir daha işaret edeyim, örnek verdiğim istihbarat servisleri birbirleriyle belli alanlarda (müttefikler var, ikili anlaşmalar var, ihtisas anlaşmaları var, zorunlu ve ihtiyari konular var…) hem işbirliği halindedirler hem de birbirlerinin Gri Bölge İstihbarat Operasyonlarının hedefindedirler. Sözünü ettiğim bu yazıda bir amaç ifadesi var, “istihbarat üstünlük mücadelesi” diye, işte bütün mesele şudur: Gri Bölge İstihbarat Operasyonları ile (örnekteki) her üç ülke hem oyunun kurallarını iyi bilirler hem de bu şartlara göre üstünlük mücadelesi içindedirler. Buradaki kritik durumu anlatabildim mi? Şöyle açıklayayım: CIA ile ortak çalışan bölgedeki istihbarat servisi (örneğin Mossad, MI6) birlikte FSB’ye karşı faaliyet yürütürlerken, bölgedeki diğer aktörlere karşı da bazı faaliyetleri gerçekleştirirler; benzer şekilde, FSB ile ortak çalışan bölgedeki istihbarat servisi (örneğin Savak, El-Muhaberat) birlikte CIA’ya karşı faaliyet yürütürlerken, bölgedeki diğer aktörlere karşı da bazı faaliyetleri gerçekleştirirler. İşte bu durumda, örnek bu gri bölgede rekabet halindeki istihbarat havuzu nasıl karmaşık oldu, siz düşünün. Hatta örnek çok karmaşık olmasın diye diğer örgütleri buna eklemedim, ama siz aklınızdan geçirin. 

GRİ BÖLGE İSTİHBARAT OPERASYONU

Zaten istihbarat sinsi bir faaliyet konusu, hem birbirine düşman iki başat gücün oyun alanı içindeyiz, şimdi bir de karmaşıklık ortaya çıktı. Analizciler bu tür Gri Bölge İstihbarat Operasyon sahalarında tek yönlü düşünmezler, en temel ilke budur. İkincisi, analizciler inisiyatifi kaybetmemek zorundadırlar. Bu ne demek, açıklayayım. Analizciler kendi oyunlarını sahaya sürebilecek yeni tekniklerle sürekli yeni bir durum yaratmak zorundadırlar; ki eğer tersi olur, sürekli savunmada kalırlarsa, etki giderek artar ve işin içinden çıkılmaz bir hal alır.

Bu noktada aklınıza şu soru gelmiş olabilir, kim hangi oyunu ileri sürüyor, (grilik yönüyle) hedefindekini nereye çekiyor, yönlendiriyor, aldatıyor, kullanıyor?.. İstihbarat sahada, kendi dünyasındaki unsurlar üzerinden birtakım sahtelikler veya tam tersine gerçeklikler yaratır. İstihbaratın dünyasında neler vardır? Ajanlar, haber elemanları, kritik personel, dinleme haberleşme ve diğer iletişim sistemleri, siber kolaylıklar, propaganda ve medya kanalları, gibi. Hatta buna Orta Doğu özelinde terör örgütlerinin verdiği başka bir oyun alanı formatını da eklemek gerekebilir.

Bu biraz teorik anlatım oldu ama, böylesi bir konuyu ancak bu şekilde verebilirim. Siz yaşananlarla ilişkilendirerek, bu tür bir konunun ne denli zorluklar içerdiğini anlayabilirsiniz. İstihbaratın tanımında “hasmın hassas, zayıf ve kuvvetli tarafları” diye bir ifade yer alır. Bütün mesele şudur, çıkarına olacak etkiyi yaratmak! Örneğin, hasmın kuvvetli tarafından kaçın, zayıflığını kullan, hassas noktaları ise istismar et ve sonra kullan. Peki ülkelerin bu durumda nerelerine bakılır? İşte bu gibi noktaları siz düşünün isterim. İstihbarat analisti dersine iyi çalışır, siz öndekilerle ilgileniyor olabilirsiniz. Bir istihbarat analistiyle bazı durumları tartıştınız mı? Acaba sizler de aldanma zincirinin bir halkası olabilir misiniz? Neticede Beşerî İstihbarat diye bir şey var, değil mi?

ANALİST VE STRATEJİST

Gri Bölge İstihbarat Operasyonları konulu makalemizde (dersimizde) ortaya çıkan başlıklar, Gri Bölge Operasyonları ve İstihbarat Üstünlük Mücadelesidir. Fark ettiğiniz gibi bu uygulamalarda şunlar var, istihbarat yoluyla ülke yararına sonuç alınacak türden sahadaki atmosferi düzenlemek, sahadaki aktörleri ve imkanları kullanmak. Burada düşmanlık değil, birbirine düşürmek, aldatmak, ortamı germek gibi istismar türleri var. Bu bir tür “gri bölge oyunu” derken anlamışsınızdır, sahadakileri içeriden-dışarıdan ve görülür-görülmez, her bakımda etki altında tutuyorsunuz ve aslında bölgeyi çürütüyorsunuz, kanserli doku gibi yapıyorsunuz, istikrarsızlaştırıyorsunuz. Bunun tam tersi de olabilirdi, bazı ülkeleri koruyup kollamak suretiyle oyun dışına almanız mümkündü. 

Sahaya her nasıl bakarsanız bakın, bu büyük bir stratejik çalışma ile her türlü hassas, zayıf ve kuvvetli tarafları dengeleyerek oynanan bir oyundur. Dolayısıyla bunu yapan bir akıl gerekir ki biz buna analizci demekteyiz. İstihbarat analizcisi, stratejiyi, bölgedeki bütün aktörlerin (ülke, güç unsuru, vs) stratejik istihbarat parametrelerini, rakiplerin pozisyonlarını, doğal ve yapay şartları çok iyi bilen uzmandır. 

Ben bunun için, her zaman için (barış, gerginlik ve çatışmada), ülke çıkarına olan coğrafyalarda, “sahayı düzenleyen” diye tabir ettiğim stratejistin fonksiyonunu fazlasıyla önemsemekteyim. Eğer elinizde stratejiyi bilenler bir amaç için bir yerde toplandılar ise bu bir kurumsal çalışma olur. Bu tür kurumlarınız varsa üstün gelmek (gol yememek) söz konusu olur!